Sprawiłem sobie przez tydzień słuchowisko. Po mniej więcej godzinkę dziennie. Ktoś zasiada do oglądania obyczajowego serialu. Ktoś po dwie pół godzinki w telewizji rządowej i prywatnej śledzi wiadomości. Ja połączyłem sobie na foteliku słuchanie dokumentu o stosunkach polsko-niemieckich początku lat 90. z miłosną historią dwojga sześćdziesięciolatków na tym właśnie tle. I słuchowisko nie wywarło na mnie żadnego wrażenia. Za to, niestety, poczułem się bardzo źle, bo brak emocji i uczuć to problem z wyrażeniem opinii o książce. Powinienem odmówić sobie i innym napisania więcej niż jednego zdania na jej temat! Rozpocząć i zakończyć tak: nie podobało mi się. Jednak brak mi na to odwagi. Nauka asertywności to koszmarna ścieżka do tego, żeby być pewnym siebie, szanować siebie i cóż, być z siebie zadowolonym. Zatem poniekąd strach przed urażeniem innych, obawa przed sprawieniem innym przykrości przykleiły mnie do krzesła i komputerka, żeby próbować coś w tej powieści odnaleźć.

Andrzej Ferenc, w głównej mierze aktor głosowy i narrator, bardzo doświadczony lektor, przysłużył się być może takiemu właśnie odbiorowi audiobooka. To nie on króluje, nie on jest głównym aktorem tego słuchowiska. Nie wysila się, nie szuka ponad miarę czegoś, czego nie ma w tekście. Jego interpretacja jest dokładnie taka, jaką pewnie zamierzył sobie Günter Grass. Bo nie ma w tej gdańskiej powieści szybkiej narracji, scen, które chwytają za serce, nagłych zwrotów czy zdarzeń, które przyprawiają słuchacza o bicie serca. Tutaj ręce się nie pocą, rumieńce na policzkach nie występują. Wspomnienia początku lat 90. sprawiają jedynie, że na ustach słuchacza może wystąpić delikatny uśmiech. Bardzo delikatny. Postacie, główne postacie, narysowane są z perspektywy doświadczonego pisarza, którego nie stać już na żadne emocje. Raczej stara się unikać wzbudzania u czytelnika jakiegokolwiek podniecenia. Wiele razy tłumaczy się, że resztę spraw zostawia za zasłoniętą kurtyną, za zamkniętymi drzwiami. Odnosi się wrażenie, że główni bohaterowie są wszem i wobec znani, więc nie można o nich za dużo pisać, nie można zdradzać tajemnic alkowy, szczegółów wyglądu, nawet pewnych wypowiadanych przez nich zdań czy uczuć, które w danej chwili z pewnością nimi zawładnęły. W pewnych momentach głos się urywa, kamera kieruje się ku ziemi…

Z wielką łatwością Grass opisuje postacie drugiego planu. Bez żadnych problemów, bez szczególnego rysunku emocjonalnego, który wynikałby z podania szczegółów przeszłości czy też działań poza główną narracją, dzieli te kilka postaci na dobre i złe, czarne i białe, przyjaciół i niesympatycznych oponentów, adwersarzy, nie tylko w rozmowie, głównych bohaterów.

No i tak mi właśnie tenże dokument opowiadał Andrzej Ferenc. Nie unosząc głosu. Nie przyśpieszając ani nie zwalniając. Najpierw kamera głosu lektora objęła bruk. Po chwili ogarnęła dwie postacie. Na moment pokazała Halę Dominikańską, stragany, przekupki. I znowu bohaterowie. Dwójka sześćdziesięciolatków, wdowa i wdowiec, Aleksandra i Aleksander, konserwatorka sztuki mgr Piątkowska i konserwator sztuki dr Reschke, Gdańszczanka z Wilna i osiadły w Zagłębiu Ruhry Gdańszczanin. Kamera nie odstąpi ich już na krok. Jakby autor próbował zrekompensować zimno w niemiecko-polskich stosunkach i raz na zawsze przekonać nas, że właśnie w tej chwili, wraz oddaniem władzy przez reżim PRL-owski, wraz z upadkiem muru berlińskiego, wraz z podpisaniem umowy granicznej, oba kraje są jak kochankowie, to objęci w łóżku, to już ewangelicko-katoliccy małżonkowie, to partnerzy w interesach. Sześćdziesięcioletni kochankowie? Zbliżający się do starości i dopiero teraz konsumujący to, co przez lata nie było dostępne? Niewiele w powieści jest takich zdań, jak to, które wypowiada Aleksandra, na przekór legendzie o Wandzie, która nie chciała Niemca. Ona chce Niemca, bardzo go chce, pisząc w liście, że wymłócił ją jak się patrzy i chciałaby jeszcze wiele razy. I tak nieopatrznie, tak erotycznie, nawet seksualnie, Günter Grass pokpiwa ze śmiesznych, zaperzonych, głupich polskich patriotyzmów. Owe bardzo zaściankowe, nieeuropejskie patriotyzmy jeszcze parę razy dostrzeżemy. Do niektórych przyznają się sami Polacy i je wykpiwają, na inne muszą zwracać uwagę Polakom obcy. Napisana bodajże w 1992 roku powieść odważnie, inaczej niż wówczas w Polsce i jeszcze przez wiele lat, ocenia niektóre postacie z głównego politycznego nurtu. Trochę sarkastycznie wypowiada się Grass o Wałęsie, Jaruzelskim, Mazowieckim. Trudno powiedzieć, czy to jego własna ocena, czy też właściwie odczytał mieszczańskie komentarze, zamknięte w czynszowych i spółdzielczych jeszcze kamienicach i blokach przed w większości czarno-białymi lub kolorowymi radzieckimi telewizorami? A może owa ocena pochodzi z wypowiedzi właśnie się tworzącej lewicowej liberalnej inteligencji? Wypowiedzi, z pewnością cytowanych w niemieckiej prasie.

Żeby dokumentowi stała się zadość to kamera wędruje po Gdańsku i bliższych lub dalszych okolicach. Ktoś, kto jest w Gdańsku zakochany, kogo Gdańsk fascynuje, kto widzi w nim i jego okolicach piękno, kto rozumie jego kulturę, tę polsko-niemiecko-kaszubską mozaikę, ten będzie chłonął krajobrazy opowiadane przez Ferenca.

W samym Gdańsku, gdzie w większej mierze króluje pozłotniczka Aleksandra, zwiedzamy starówkę, przede wszystkim kościoły, szczególnie te, które znajdują się poza turystycznym szlakiem. Ulice otwierają się przed kamerą, która nie zagląda w najdalsze zaułki, ale za to pokazuje, jak w miarę tej kilkunastomiesięcznej wędrówki pod polskimi tabliczkami z nazwami ulic pojawiają się niemieckojęzyczne.