Podróże małe i duże > Shqipëria - Kraina Orłów - przewodnik po Albanii

Butrint / Βουθρωτόν / Buthrotum / Butrinti (Albania) – przewodnik

Bogini z Butrint (Albania)Bazylika w Butrint (Albania)Baptysterium w Butrint (Albania)

Butrint / Βουθρωτόν / Βουθρώτιος / Buthrotum / Butrinti to starożytne miasto portowe leżące na wzgórzu z trzech stron otoczonym wodą, pomiędzy jeziorem Butrinti (w starożytności nazywanym Pelodes) a kanałem Vivari. Jest to jedno z najciekawszych stanowisk archeologicznych w rejonie Morza Adriatyckiego, co zostało potwierdzone wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1992 roku.

UWAGA! Wszystkich, którzy odwiedzali Albanię albo planują w najbliższym czasie się do tego kraju wybrać, serdecznie zapraszam do współtworzenia tego przewodnika. Można w tej sprawie pisać na adres redakcji redakcja@libertas.pl.

Historia

Jezioro Butrint (Albania)

Według antycznych legend Butrinti miało zostać założone przez Trojańczyków, którzy pokonani przez Achajów opuścili swoje ukochane miasto. Podczas swojej wędrówki gród miał odwiedzić Eneasz i spotkać tu Helena (syna króla Priama) i jego żonę Andromachę (wdowę po Hektorze), o czym czytamy w III księdze Eneidy Wergilego (wybaczcie zbyt obszerny fragment, ale nie potrafię się powstrzymać!):

Butrint (Albania)

Wnet miniem kraj Feaków z zamczyskiem wyniosłem, Epiru brzeg okrążym, w port płynąc bez zwłoki Chaoński, pod Butrota gród dotrzem wysoki. Tu wieść słyszym, co trudną do wiary się wyda, Iż miastom Grajów Helen władnie, Pryjamida, Co żonę wziął Pyrrusa i berło za wiano I tak znów Andromachę ziomkowi oddano. Zdumiałem się, pierś dziwna mi chęć rozpłomienia Wypytać męża, poznać tak wielkie zdarzenia; Biegnę, łodzie rzucając i portu brzeg siny. Przed miastem właśnie ucztę i smutne daniny Nad nowym Symoentem, wśród gaju, zbolała Andromacha popiołom i Cieniom składała Przed mogiłą Hektora pustą, strojną w darnie, I dwoma ołtarzami, gdzie z płaczem się garnie. Gdy spostrzegła, że w zbroi trojańskiej nadchodzę, Biedna, zjawy wielkimi przerażona srodze, Drętwieje na ten widok i stoczy się blada Na ziemię — aż po czasie długim tak powiada: — „Tweż to lice? Prawdziwyż przychodzi to goniec, Syn bogini? Ty żyjesz? Lub jeśli na koniec Umarłeś, gdzie jest Hektor?” — Zalała się łzami, Napełniając gaj krzykiem; boleść ledwo da mi Coś rzec do nieprzytomnej, aż urwane słowa Zmieszan rzucę: — „Tak, żyję, zła dola mnie chowa; Nie wątp, bo prawdę widzisz... Jakaż dola cię, wziętą takiemu mężowi, Spotyka? Czy los godnie nagrodził stan wdowi? Hektora Andromacho, Pyrrusa żeś żoną?” — Na to cicho tak z twarzą odrzecze spuszczoną: — „O, szczęsna przed innymi Pryjama dziewica, Co pod Troją, przy stosie, nie rumieniąc lica Paść mogła, którą z działów wyrwała moc boża, I branka — pana swego nie tknęła się łoża! — Gdy gród spłonął, po morzach różnych przez mus twardy Pędzona, od Pyrrusa wielem zniosła wzgardy, W niewoli rodząc; potem, gdy jego Hermione, Wnuczka Ledy, uwiodła i wziął ją za żonę, Mnie, brankę, w moc Helena oddał, niewolnika. Ale Orest, którego wskróś miłość przenika Narzeczonej i Furia biczykiem gna wrażem, Zabija niebacznego przed ojców ołtarzem. Z Pyrrusa śmiercią, z dzierżaw jego Helenowi Część dano, który nazwę Chaonii stanowi Swej ziemi (od Chaona z niw Troi, dosłownie); Nadto Pergam iliacką tu stawia warownię.”

Protinus aerias Phaeacum abscondimus arces litoraque Epiri legimus portuque subimus Chaonio et celsam Buthroti accedimus urbem. Hic incredibilis rerum fama occupat auris, Priamiden Helenum Graias regnare per urbis coniugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum, et patrio Andromachen iterum cessisse marito. obstipui, miroque incensum pectus amore compellare uirum et casus cognoscere tantos. progredior portu classis et litora linquens, sollemnis cum forte dapes et tristia dona ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam libabat cineri Andromache manisque uocabat Hectoreum ad tumulum, uiridi quem caespite inanem et geminas, causam lacrimis, sacrauerat aras. ut me conspexit uenientem et Troia circum arma amens uidit, magnis exterrita monstris deriguit uisu in medio, calor ossa reliquit, labitur, et longo uix tandem tempore fatur: 'uerane te facies, uerus mihi nuntius adfers, nate dea? uiuisne? aut, si lux alma recessit, Hector ubi est?' dixit, lacrimasque effudit et omnem impleuit clamore locum. uix pauca furenti subicio et raris turbatus uocibus hisco: 'uiuo equidem uitamque extrema per omnia duco; ne dubita, nam uera uides. heu! quis te casus deiectam coniuge tanto excipit, aut quae digna satis fortuna reuisit, Hectoris Andromache? Pyrrhin conubia seruas?' deiecit uultum et demissa uoce locuta est: 'o felix una ante alias Priameia virgo, hostilem ad tumulum Troiae sub moenibus altis iussa mori, quae sortitus non pertulit ullos nec uictoris heri tetigit captiua cubile! nos patria incensa diuersa per aequora uectae stirpis Achilleae fastus iuuenemque superbum seruitio enixae tulimus; qui deinde secutus Ledaeam Hermionen Lacedaemoniosque hymenaeos me famulo famulamque Heleno transmisit habendam. ast illum ereptae magno flammatus amore coniugis et scelerum furiis agitatus Orestes excipit incautum patriasque obtruncat ad aras. morte Neoptolemi regnorum reddita cessit pars Heleno, qui Chaonios cognomine campos Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit, Pergamaque Iliacamque iugis hanc addidit arcem.'

Butrint (Albania)Amfiteatr w Butrint (Albania)Bazylika w Butrint (Albania)Zamek obronny w Butrint (Albania)

Według badań archeologicznych faktycznie w XII wieku p.n.e., czyli pod koniec epoki brązu, prawdopodobnie na samym szczycie wzgórza, gdzie teraz jest akropol, istniała mała rybacka osada plemienia Chaonów, ale z pewnością nie miała ona wtedy murów, o których w dalszej części pisał Wergili. Gwałtowny rozwój Buthroton – jak nazywali swoją kolonię Hellenowie – rozpoczął się dopiero ok. VII wieku p.n.e., a w VI w. p.n.e. geograf Hekalajos z Miletu pisał o Buthroton jako o ważnym porcie i ośrodku handlowym na głównym szlaku żeglugowym w kierunku Adriatyku.

Rośnie znaczenie miasta, w IV wieku p.n.e. powstaje tutaj sanktuarium Asklepiosa (Buthroton z czasem staje się ważnym ośrodkiem jego kultu) i teatr, a ok. 380 roku p.n.e. miasto zostaje otoczone długim na 870 metrów murem.

W 228 roku p.n.e. Butrint staje się rzymskim protektoratem, który w 48 roku p.n.e. odwiedza sam Juliusz Cezar. Dostrzega on potencjał tego miejsca, które wkrótce staje się rzymską kolonią – Colonia Iulia Buthrotum.

Idy Marcowe 44 roku p.n.e. nie były dla Cezara szczęśliwe, ale na szczęście nie miało to wpływu na rozwój Butrintu. Czynione są inwestycje, które w dużej mierze sponsoruje Oktawian August (adoptowany syn Juliusza Cezara) i jego rodzina. Na początku I wieku naszej ery zostaje zbudowany akwedukt, termy i nimfeum, a kolonia, którą otaczają grube mury o długości 1400 metrów, zajmuje już powierzchnię 5 ha. Oktawian August pojawia się na bitych w mieście monetach i w jego odświeżonej nazwie – Colonia Augusta Buthrotum.

W III wieku Butrint zostało nawiedzone przez trzęsienie ziemi, ale mieszkańcy naprawili zniszczenia i miasto w zasadzie pozostało ważnym rzymskim portem aż do końca starożytności.

Na początku VI wieku, po tym, jak Butrint stało się siedzibą biskupstwa, wybudowane zostały bazylika i baptysterium. Potem miasto zostało kilkukrotnie splądrowane, a jego znaczenie zaczęło słabnąć. Butrint zostaje wcielone do nowo powstałej Bułgarii, a w IX wieku staje się częścią Imperium Bizantyńskiego. W XIV wieku razem z Korfu zostaje kupione przez Republikę Wenecką. W XV wieku Wenecjanie budują charakterystyczną trójkątną warownię po drugiej stronie kanału Vivari, niedługo potem stare miasto zostaje całkiem opuszczone. Zniszczeń dopełniają wojny, jakie z Wenecjanami prowadziło w XVI wieku Imperium Osmańskie.

Zwiedzanie

Kanał Vivari łączący jezioro Butrint z cieśniną Korfu

Do ruin starożytnego miasta Butrinti dojedziemy np. autobusem z oddalonej o jakieś 15 km Sarandy. Osadę można zwiedzać od 8 rano aż do zachodu słońca, przy czym muzeum jest otwarte do godziny 16. W 2009 roku bilet wstępu dla turystów spoza Albanii kosztował 500 leków (700 – jeśli chcemy wejść również do muzeum), dzieci niezależnie od narodowości miały wstęp wolny. Na zwiedzanie warto zaplanować sobie trochę czasu (nam zajęło to równo pięć godzin), chyba że ktoś lubi zwiedzać w biegu jak japońskie wycieczki. W 2009 roku ostatnie autobusy powrotne z Butrinti do Sarandy odjeżdżały o godzinie 16:00 i 18:00. Miasto jest dość rozległe, w związku z tym podczas zwiedzania najlepiej trzymać się wytyczonej trasy, żeby niczego nie pominąć.

Termy i wieża wenecka

Wieża Wenecka w Butrint (Albania)Zamek obronny w Butrint (Albania)Butrint (Albania)

Zaraz po przejściu przez bramkę naszym oczom ukazuje się wieża. Przed nią zobaczymy pozostałości po termach, czyli rzymskich łaźniach. W północnej części term znajdowało się frigidarium, czyli pomieszczenie, w którym był basen z zimną wodą, natomiast w południowej calidarium, czyli pomieszczenie ogrzewane systemem centralnego ogrzewania (hypocaustum), w którym znajdował się basen z wodą gorącą.

Nad termami góruje bardzo dobrze zachowana wieża wenecka, zwana również wieżą Ali Paszy Tepeleny. Jest to wieża dwupiętrowa, zbudowana na planie prostokąta. Dzięki niej można było sprawować nadzór nad widocznym obok kanałem Vivari.

Po drugiej strony kanału znajduje się dobrze zachowany zamek obronny zbudowany na planie trójkąta. W starożytności była to prawdopodobnie nieduża przystań, w XV wieku w jej miejscu wenecjanie zbudowali warownie, która pozwalała im kontrolować kanał i ew. bronić się przed wrogimi statkami.

Niedaleko wieży zaczynają się grube średnio na 2,5 metra, zbudowane z potężnych wapiennych bloków mury obronne otaczające miasto. My jednak nie będziemy szli w tę stronę. Cofamy się przed wieżę i udajemy na północ w kierunku agory. Na początku alejki, którą pójdziemy, ustawiono dwie kolumny.

Wieża Wenecka w Butrint (Albania)Butrint (Albania)

Agora

Agora, Butrint (Albania)

Agora (ἀγορά) – to odpowiednik rzymskiego forum, główny plac w helleńskich miastach. Początkowo było to po prostu centralne miejsce miasta, w którym zbierali się obywatele, by wysłuchać przemówienia lub wymaszerować na wojnę. Z czasem stało się również miejscem, w którym handlowano, gdzie budowano budynki publiczne, religijne, gdzie stawiano pomniki.

Amfiteatr

Najbardziej charakterystycznym miejscem na agorze jest świetnie zachowany amfiteatr. Theatron, czyli miejsce dla publiczności, datowane jest na III wiek p.n.e. W II wieku n.e. teatr został gruntownie przebudowany przez Rzymian, rozbudowano theatron tak, że mógł pomieścić 1500 widzów, dobudowano skene (pomieszczenie dla aktorów) i proskeon. Co ciekawe, od roku 2000 w amfiteatrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Teatralny, a w 2004 roku Teatr Współczesny z Wrocławia zaprezentował na festiwalu w Butrint spektakl pt. Historia Jakuba.

Amfiteatr w Butrint (Albania)Amfiteatr w Butrint (Albania)Amfiteatr w Butrint (Albania)

Świątynia Asklepiosa i Prytanejon

Agora w Butrint (Albania)

Po prawej stronie od teatru (patrząc z widowni) widać pozostałości po Świątyni Asklepiosa wybudowanej na początku II w. n.e. Asklepios był synem boga Apollina i śmiertelniczki Koronis, a doszedł w leczeniu do takiej wprawy, że potrafił wskrzeszać umarłych. Zaniepokoiło to Zeusa, który go był uśmiercił i umieścił na niebie jako gwiazdozbiór Wężownika.

Dalej za świątynią był niewielki plac, a dalej, na skraju agory prytanejon (Πρυτανεῖον), czyli siedziba władz miasta, miejsce gdzie zbierali się urzędujący prytanowie. Budynek miał wymiary 6 na 5 metrów i powstał był ok. I wieku p.n.e.

Aleja ceremonialna, stoa i Świątynia Minerwy

Agora w Butrint (Albania)Agora w Butrint (Albania)

Z lewej strony do teatru prowadzi aleja ceremonialna (tzw. Święta Droga) o długości 12 i szerokości ok. 3,5 metra. Po jej drugiej stronie znajdowały się termy zbudowane przez rzymian ok. II w. n.e.

Z kolei na północ od Świętej Drogi znajdował się duży dom zbudowany prawdopodobnie w II w. n.e. Według niektórych badaczy służył on jako hotel dla ważnych gości i aktorów. Jeszcze dalej na północ była stoa – wydłużona hala kolumnowa, którą zamykała z tyłu ściana. Stoy służyły głównie do zapewnienia mieszkańcom osłony przed słońcem i deszczem w miejscach publicznych. Ponieważ we wnętrzu nie zachowało się zbyt wiele elementów trudno powiedzieć, jakie było jej przeznaczenie. Mogła służyć np. pielgrzymom odwiedzającym Świątynię Asklepiosa. Jeszcze dalej na lewo za stoą znajduje się Świątynia Minerwy datowana na III w. p.n.e. Pomiędzy stoą a Świątynią Minerwy możemy zobaczyć święte źródło, które w czasach rzymskich zostało obudowane murem.

Aleja ceremonialna w Butrint (Albania)Termy w Butrint (Albania)

Gimnazjon

Po wyjściu z agory ścieżka zaprowadzi nas do budynku pochodzącego z II w. n.e., w którego centralnej części znajdowała się fontanna. Jego przeznaczenie nie jest znane, przypuszcza się jednak, że mógł to być gimnazjon albo prywatny dom. Ostatecznie budynek przekształcony został w kościół.

Gimnazjon w Butrint (Albania)Mozaika, Butrint (Albania)Gimnazjon w Butrint (Albania)

Pałac biskupi

Idąc dalej na południe, dojdziemy do do dużego zespołu zabudowań (o powierzchni ponad 3000 m. kw.) nazwanego przez ekipę włoskich archeologów „pałacem biskupim”. Jego budowę datuje się na początek V w. n.e., kiedy to Butrint zostało jedną ze stolic biskupich. Pałac został prawdopodobnie zniszczony w drugiej połowie VI w. w trakcie najazdu plemion słowiańskich.

Zespół pałacowy w Butrint (Albania)Zespół pałacowy w Butrint (Albania)Zespół pałacowy w Butrint (Albania)

Baptysterium

Baptysterium w Butrint (Albania)Baptysterium w Butrint (Albania)

Spod pałacu trzeba się wrócić tą samą ścieżką i przed gimnazjonem skręcić w prawo. Po chwili dojdziemy do baptysterium, czyli budynku, w którym odbywały się ceremonie chrztu. Baptysterium w Butrint było drugim co do wielkości takim obiektem w całym Cesarstwie Bizantyńskim. Zostało zbudowane na początku VI wieku na fundamentach term. Centralne pomieszczenie, zbudowane na planie koła, miało ok. 13,5 metra średnicy. W środku sali znajdowała się chrzcielnica w kształcie krzyża, otoczona dwoma rzędami, po osiem granitowych kolumn w każdym. Ich liczba nie była przypadkowa, osiem symbolizuje w chrześcijaństwie zbawienie i życie wieczne, do których przecież chrzest jest bramą.

Podłogę zdobiła kolorowa mozaika, która jest najbardziej złożoną i najlepiej zachowaną mozaiką zdobiącą baptysteria z tego okresu. Składa się na nią siedem kręgów, w centralnym – ósmym była chrzcielnica. Praktycznie każdy element architektoniczny ma jakieś symboliczne znaczenie.

Nimfeum i bazylika

Nimfeum w Butrint (Albania)

Idąc dalej, przechodzimy obok nimfeum – fontanny poświęconej nimfom wodnym budowanej w formie kapliczki z absydami. Zostało ono zbudowane w I lub II w. i miało oczywiście związek z wybudowanym w tym okresie akweduktem. Jak się dobrze rozejrzymy, to w okolicy zauważymy jego pozostałości w postaci fundamentów i podpór.

Podpora akweduktu miejskiego w Butrint (Albania)
Bazylika w Butrint (Albania)Bazylika w Butrint (Albania)
Bazylika w Butrint (Albania)Bazylika w Butrint (Albania)
Bazylika w Butrint (Albania)Bazylika w Butrint (Albania)

Nieopodal stoi bardzo dobrze zachowana bazylika zbudowana w tym samym czasie co baptysterium, czyli na początku VI wieku. Miała trzy nawy i transept (czyli nawę poprzeczną), była bogato zdobiona, a jej podłogę pokrywała mozaika wykonana prawdopodobnie przez tych samych rzemieślników, którzy układali mozaikę w baptysterium.

Brama z Wieżami, Brama Morska i mury

Mur obronny w Butrint (Albania)

Zaraz obok bazyliki możemy zobaczyć fundamenty tzw. Bramy z Wieżami. Prostokątna z wież łączyła się z murem miejskim zbudowanym z dużych, wapiennych bloków dopasowywanych bez zaprawy. Ta część murów i wieże zostały wzniesione ok. III w. p.n.e. czyli w okresie dominacji plemion Illyryjskich. Idąc dalej wzdłuż muru, dotrzemy do wysokiej na około 5 metrów, świetnie zachowanej Bramy Morskiej z mniej więcej IV w. p.n.e. której z tego względu Eneasz widzieć nie mógł, a o której Wergilii kazał mu wspomnieć słowami:

Podążam: małą Troję, Pergamu mur nowy Poznaję, Ksantu strugę wśród wyschniętych koryt I Skajskiej bramy ścisnę brzeg brózdami poryt. Nie mniejszych uciech w mieście trojańska młódź zazna.

Brama Morska / Scaea porta w Butrint (Albania)

procedo et paruam Troiam simulataque magnis Pergama et arentem Xanthi cognomine riuum agnosco, Scaeaeque amplector limina portae; nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur.

Butrint (Albania)Brama Morska / Scaea porta w Butrint (Albania)Jezioro Butrint (Albania)Jezioro Butrint (Albania)

Lwia Brama

Lwia Brama w Butrint (Albania)Lwia Brama w Butrint (Albania)Lwia Brama w Butrint (Albania)

Idąc wzdłuż muru, dojdziemy do kolejnej bramy z charakterystycznym rzeźbieniem przedstawiającym lwa pożerającego głowę byka. To od tego reliefu brama otrzymała swoją nazwę – Lwia Brama. Jest wysoka na 3,5 metra i właściwie zachowała się w stanie idealnym. Jej powstanie datuje się na lata 380–350 p.n.e., ale blok, na którym znajduje się relief, nie był jej częścią od początku, wstawiono go dopiero ok. V wieku w celu zmniejszenia przejścia i ułatwienia obrony. Po przejściu przez bramę, we wnęce po lewej stronie, znajdziemy skromne nimfeum ufundowane w II wieku przez Junia Rufina, przyjaciela nimf, jak głosi grecka inskrypcja: ΙΟΥΝΙΑ ΡΟΥΦΕΙΝΑ ΝΥΜΦΩΝ ΦΙΛΗ.

Akropol

Na najwyższej części wzgórza znajduje się akropol, otoczony najstarszymi murami wzniesionymi z dużych wapiennych bloków ok. VII–V w. p.n.e. Z góry jak na dłoni zobaczymy jezioro Butrint, kanał Vivari i agorę. W najwyższej części akropolu znajdziemy fundamenty kolejnej bazyliki. Jest to kościół bizantyjski o wymiarach 25 na 16 metrów wzniesiony w drugiej połowie VI wieku. Posiada charakterystyczny narteks (przedsionek) i trzy nawy. Niżej znajduje się muzeum, które też warto zobaczyć.

Widok z akropolu w Butrint (Albania)Butrint (Albania)
Bazylika w Butrint (Albania)Bazylika w Butrint (Albania)Bazylika w Butrint (Albania)Butrint (Albania)Butrint (Albania)

Muzeum w Butrint

Butrint (Albania)Muzeum w Butrint (Albania)Butrint (Albania)

W 2005 roku w zrekonstruowanym zamku na akropolu zostało otwarte Muzeum, w którym ukazano historię Butrint na przestrzeni wieków, zobaczymy tu również przedmioty codziennego użytku i posągi odnalezione podczas wieloletnich prac archeolologicznych. Wszystkie informacje są przetłumaczone na język angielski.

Muzeum w Butrint (Albania)Muzeum w Butrint (Albania)Butrint (Albania)
Witold Wieszczek

Źródła:

  1. www.butrint.org

PodróżeKulturaMuzykaHistoriaFelietonyPaństwo, polityka, społeczeństwoPowieści i opowiadaniaKącik poezjiRecenzjeWielkie żarcieKomiks
PrzewodnikiAlbaniaNepalPolskaRumunia
Oceń zamieszczony obok artykuł.
Minister kazał, więc uprzejmie informujemy, że nasze strony wykorzystują pliki cookies (ciasteczka) i inne dziwne technologie m.in. w celach statystycznych. Jeśli Ci to przeszkadza, możesz je zablokować, zmieniając ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Pliki cookies (ciasteczka) i podobne technologie.