Bardzo lubię kościoły, zwłaszcza te stare, gotyckie, wielkie, surowe. W porównaniu z nimi drewniane kościółki są delikatne, słabe, często giną na wojnach, w pożarach... Jest ich coraz mniej, a przecież są tak piękne! Oto sześć z nich.

Nazwa Lutcza (pierwotna pisownia: Lyuthcza/Lustscha) etymologicznie pochodzi prawdopodobnie od luty, surowy, zimny, szorstki, gdyż wieś ma klimat zimny i ostry, z powodu przeciągów z przełęczy dukielskiej. Lutcza leży po obu stronach rzeki Stobnicy na długości 6 km, w okolicy falistej Podkarpacia podnoszącej się z 294–369 m. nad poziom morza. Najstarsza o niej wzmianka pochodzi z pisma króla Władysława Jagiełły datowanego na 5 października 1390 roku. W Lutczy znajduje się kilkadziesiąt kapliczek, takich jak ta, wzniesiona na pamiątkę ocalenia kościoła i plebanii w czasie bitwy w maju 1915 roku. Znajduje się tutaj również piękny drewniany kościół, który odwiedzałem jeszcze w dzieciństwie.

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP wzniesiono w drugiej połowie XV wieku, a najstarsza o nim wzmianka pochodzi z Dzieł wszystkich Jana Długosza, który pisze: Lyuthcza, villa habens parochilem ecclesiam in se ligneam, Sanctissimae Nativitati Virginis Mariae (wieś ma parafialny kościół z drewna, pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Dziewicy Maryi). Kościół rozbudowany w I połowie XVI wieku między innymi o murowaną zakrystię, spłonął około 1670 roku. Odbudowany został z drzewa modrzewiowego na fundamencie kamiennym, a konsekrowany w roku 1743. Jest to kościół orientowany (łac. oriens – wschód, zwrócony w stronę grobu Chrystusa), jak widać na zdjęciu ma tylko jedną nawę i mniejsze od niej prezbiterium, oraz wspólny, płaski sufit. W roku 1944 zarówno dach jak i ściany zostały pokryte gontami.

Tatuś opowiadał mi, że w latach 50-tych XX wieku postanowiono wybudować nowy kościół, a wieś podzieliła się na dwa obozy, jedni chcieli budować w starym miejscu, a drudzy w środku wsi na „Korabiówce”. Poświęcenia nowego miejsca pod budowę dokonał w roku 1957 proboszcz Walerian Motyka, co nie zakończyło jednak sporu. Część wsi bojkotowała budowę, odnawiając za to stary drewniany kościół. Dzięki tej kłótni stary kościół ocalał, mało tego, do dziś odprawiana jest w nim w niedzielę jedna msza o godzinie 9:00.

Domaradz graniczy z Lutczą i również leży nad Stobnicą, a pierwsza o nim wzmianka pochodzi z 1349 roku. Żyjący tu dziedzice Domaradzcy z Gryfitów ufundowali opisywany wyżej kościół w Lutczy. Kościół w Domaradzu pod wezwaniem św. Mikołaja został wzniesiony prawdopodobnie około 1485 roku. Pierwotnie jednonawowy, był wielokrotnie remontowany i przekształcany, w XVII wieku dobudowano wieżę, a w XVIII ułożono kamienną posadzkę. Znaczącej przebudowy dokonano w 1878 roku, przedłużono nawę, zlikwidowano zaskrzynienia, wnętrze korpusu podzielono na trzy nawy. W 1887 roku kościół ozdobiono polichromią. Niestety w latach 60 XX wieku dach pokryto blachą.

Podobnie jak kościół z Lutczy, jest to kościół orientowany, z prezbiterium mniejszym od nawy. Zbudowany z drewna modrzewiowego i jodłowego. Na zdjęciach widać dwie drewniane kruchty, od frontu i z boku. Obok drewniana dzwonnica z 1936 roku, zaprojektowana przez Stanisława Grosse, a w środku gotycki dzwon z 1524 roku.

Zaraz obok stoi nowy kościół, a pomiędzy nimi pomnik Jana Pawła II z informacją, że gmina Domaradz uchwałą z listopada roku 1999 nadała mu honorowe obywatelstwo. Co nasuwa pytanie, kto komu uczynił większy honor, gmina swoją uchwałą, czy papież gminie, obywatelstwo przyjmując?

Historia wsi sięga Roku Pańskiego 1366, wtedy to, 25 kwietnia, Jaśnie Panujący Król Polski Kazimierz Wielki podpisał dokument lokacyjny zezwalający Falkowi z Krosna na założenie nowej wsi na prawie magdeburskim. Wieś Blizne obejmowała 50 łanów frankońskich i 40 łanów polskich po obu stronach rzeki Stobnicy.

W Bliznem znajduje się unikatowy w skali światowej (wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO w 2003 r.) zespół kościelno-plebański. Drewniany orientowany kościół parafialny Wszystkich Świętych został wybudowany w połowie XV wieku. W wieku XVI i XVII wnętrze świątyni ozdobiono piękną polichromią. Niestety do środka można wejść tylko przy okazji mszy, więc bezcenny ornament mogłem podziwiać tylko zza krat, a i tak robił wrażenie! W pierwszej połowie XVII wieku wzniesiono widoczną na zdjęciach, przylegającą do kościoła dzwonnice. Cały kościół pokryty jest gontem, a na zdjęciach widać właśnie prace remontowe.

Niezwykle cenne są także zachowane w otoczeniu kościoła inne drewniane obiekty. Jest to widoczna na zdjęciu stara plebania (Wikarówka), lamus, dawna szkoła parafialna (Organistówka) i stodoła. Z ciekawostek dodam, że 10 września 1978 roku kościół odwiedził ks. kardynał Karol Wojtyła.

Wieś Jasienica Rosielna po raz pierwszy wymieniana jest w dokumencie z 1442 roku. Od 1727 roku aż do końca pierwszej wojny światowej posiadała nawet prawa miejskie. Co piątek odbywał się w Jasienicy targ tygodniowy, natomiast trzy razy w roku jarmarki. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Jasienicę zamieszkiwało 1400 osób, w tym 600 Żydów. 11 sierpnia 1942 roku, hitlerowcy rozstrzelali na cmentarzu około tysiąca Polaków pochodzenia żydowskiego (małe dzieci rozbijali o drzewa).

Na wzgórzu wśród drzew stoi drewniany barokowy kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP z 1770 r., konsekrowany dopiero w 1798. Jest to kościół trójnawowy, orientowany, z prezbiterium mniejszym od nawy, zbudowany z drzewa jodłowego. Na jednej z dwóch wież zamontowany jest zegar z 1810 roku. W 1881 r. podczas remontu kościoła zmieniono pokrycie dachu z gontu na blachę. Obok stoi parawanowa dzwonnica z 1928 roku. W czasie II wojny światowej zostały z niej zarekwirowane trzy dzwony. Do dziś zachował się tylko gotycki pochodzący z wcześniejszego kościoła.

W kruchcie wisi krzyż gotycki, pozostałość po spalonym kościółku cmentarnym z 1710 roku.

We wsi Golcowa znajduje się kościół parafialny pod wezwaniem. św. Barbary i Narodzenia NMP. Wzniesiono go zapewne w II połowie XV w. w systemie więźbowo-zaskrzynieniowo-zaczepowym, należącym do najstarszych typów konstrukcyjnych kościołów drewnianych. Jak można się było dowiedzieć z blaszanej tablicy, w II połowie XIX wieku został przebudowany i podzielony na trzy nawy. Niestety nie można było tego zobaczyć, bo kościół był zamknięty. Nie zobaczyliśmy również polichromii z XIX w., pędzla Jana Babińskiego. Na pocieszenie pozostają zdjęcia z zewnątrz.

No i ostatni przystanek, cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Przeświętej Bogarodzicy w Bonarówce wybudowana w pierwszej połowie XVII wieku. Była to cerkiew trójdzielna, trójkopułowa. Budynek gruntownie przekształcono w 1841 r. Obecnie jest to kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Żyznowie. Niestety również mogliśmy ją obejrzeć jedynie z zewnątrz.