Bielsko-Biała – Mały Wiedeń leżący u stóp Beskidów, po dwóch stronach rzeki Białej, historycznej granicy między Śląskiem a Małopolską (do 1951 roku były to dwa odrębne miasta: leżące na Śląsku Cieszyńskim Bielsko i po stronie małopolskiej – Biała Krakowska). Miejsce może trochę niedocenione, a z pewnością bardzo atrakcyjne turystycznie i to zarówno ze względu na swoją urokliwą, wzorowaną na austriackiej stolicy architekturę, jak i bliskość gór. Zapraszam, bo naprawdę warto!

Jeśli przybędziemy do Bielska-Białej koleją, to pierwszy zabytek przywita nas zaraz po tym, jak wysiądziemy z pociągu. Jak już wspomniałem, żelazna kolej dotarła do Bielska w 1855 roku, a nowa stacja była częścią Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda łączącej Wiedeń z Krakowem. Wkrótce uruchamiano kolejne połączenia (między innymi z Żywcem), a dworzec w Bielsku-Białej okazał się niewystarczający, by obsłużyć narastający ruch. W związku z tym w latach 1889–1890 wybudowano nowy okazały neorenesansowy dworzec, który możemy podziwiać do dziś. Składa się on z trzech wzniesionych z cegły budynków połączonych galeriami. Sufity są ozdobione pięknymi polichromiami w stylu pompejańskim. Po renowacji z lat 1997–2001 dworzec prezentuje się naprawdę pięknie, więc warto i jemu chwilę poświęcić.

Po wyjściu z dworca skręcamy w lewo i idziemy cały czas prosto. Po drodze koniecznie trzeba zwrócić uwagę na tworzącą klimat ulicy 3 maja przepiękną zabytkową zabudowę. Większość z tych budynków zaprojektował Karol Korn („Promenada Korna”), naśladując architekturę Wiednia. Są to przeważnie okazałe trzypiętrowe neorenesansowe, neobarokowe lub secesyjne kamienice. Podobne budynki znajdziemy zresztą w wielu zakątkach miasta, stąd popularne określenie miasta – Mały Wiedeń. Po około 15 minutach (1 km) dojdziemy do Teatru Polskiego.

Budynek Teatru Polskiego w Bielsku-Białej został wzniesiony w latach 1889–1890 w stylu eklektycznym, a jego fasadę zdobią posągi Apolla oraz muz Melpomeny i Talii. Uroku temu miejscu dodaje ustawiona przed teatrem replika zabytkowej fontanny z 1895 roku. Od samego początku Teatr cieszył się bardzo dobrą opinią, a w okresie międzywojennym mieścił jedyną w Polsce zawodową scenę niemiecką. Reaktywowany po II wojnie światowej dalej utrzymywał wysoki poziom i był uważany za jeden z najlepszych w kraju. Zresztą do dziś można tu trafić na interesujące sztuki, więc można zwiedzanie miasta połączyć właśnie z wizytą w tutejszym teatrze.

Cofamy się do świateł i przechodzimy na drugą stronę. Przed nami plac Bolesława Chrobrego, który powstał w połowie XIX wieku na skrzyżowaniu nowo powstałych głównych arterii komunikacyjnych miasta. Z czasem stał się właściwie głównym placem Bielska-Białej zastępując położony nieco wyżej Rynek Staromiejski. Znajduje się tu kilka ciekawych kamienic, w tym między innymi jednopiętrowa barokowa kamienica Karola Kałuży z drugiej połowy XVIII wieku

.

Kontynuując spacer pod górę, dochodzimy do bielskiego Starego Rynku położonego w centrum Wzgórza Miejskiego. Plac ma wymiar 82x43 m, a jego kształt nie zmienił się od czasów lokacji miasta, która miała miejsce prawdopodobnie w XII wieku. Najstarsze kamieniczki pochodzą z wieku XVII i XVIII, wszystkie mają status zabytków i z pewnością są wartę bliższego poznania. Poza ciekawymi domami na rynku zobaczymy również fontannę z rzeźbą przedstawiającą dziwnie wstydliwego rzymskiego boga mórz – Neptuna oraz kopię XIX-wiecznego pomnika św. Jana Nepomucena. Dla wszystkich wielbicieli słodyczy obowiązkowym miejscem będzie lodziarnia Blekota Mlekota. Warto powłóczyć się po okolicy, by odkryć różne ciekawe zakamarki i uliczki, np. ulicę Schodową...

Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej powstała w stylu gotyckim w latach 1443–1447 (wcześniej stał tu jakiś drewniany kościół), ale swój dzisiejszy kształt uzyskała dopiero w wyniku przebudowy na początku XX wieku. Wtedy zbudowano między innymi 61-metrową wieżę, a także przedłużono nawę główną i dobudowano nawy boczne. Neoromański portal świątyni zdobią wizerunki 12 apostołów, a nad nim górują rzeźby św. Mikołaja, Jadwigi Śląskiej i św. Jana Nepomucena.

Wracamy do placu Chrobrego i ulicą księdza Stojałowskiego przechodzimy na drugą stronę dawniej granicznej rzeki Białej. Neorenesansowy Ratusz jest jednym z najokazalszych budynków miasta. Został zbudowany w latach 1895–1897 jako nowa siedziba dla władz Białej Krakowskiej. Poprzedni, wybudowany w 1827 roku przy rynku (teraz plac Wojska Polskiego), okazał się niewystarczający, dla dynamicznie rozwijającej się miejscowości. Od 1951 roku stał się siedzibą władz całego połączonego miasta.

Ratusz został zbudowany na planie prostokąta z charakterystycznymi dla renesansu ryzalitami¹. Ryzalit środkowy zwieńczony jest szczytem z obeliskami. Na środku umieszczono Eirene – boginię pokoju, nazywaną „matką bogactwa”, stąd w jej ręce róg obfitości i towarzyszący jej często mały Plutos. Symboliczna jest też tarcza na szczycie, gdzie znalazł się wizerunek pszczoły, symbolu pracowitości. Narożny ryzalit północno-wschodni przechodzi w wieżę zegarową o wysokości 52 metrów. Wieża była jednym z wymogów stawianych projektantom przystępującym do konkursu na ratusz, symbolizowała ona suwerenność władz miejskich i symboliczną równość ich siedziby z kościołami i zamkami. Co trzy godziny z ratuszowej wieży można usłyszeć hejnał Bielska-Białej.

Spod Ratusza bez problemu trafimy na dawny rynek Białej Krakowskiej wytyczony w roku 1723, gdy Biała otrzymała prawa miejskie. Istniejący tutaj parking trochę szpeci ten piękny plac (podobno planowana jest jego przebudowa), ale i tak warto go odwiedzić, choćby ze względu na mieszczące się przy nim oraz w okolicy piękne kamieniczki. Warto zwrócić uwagę między innymi na klasycystyczny kościół ewangelicki Marcina Lutra (1792–1798), neorenesansowa kamienicę Kuno von Pongratza, Pałacyk Strzygowskich, budynek starego ratusza, czy secesyjną kamienicę „Pod Żabami”. Z tą ostatnią wiąże się ciekawa historia: nad jej bocznym wejściem znajduje się portal z figurami dwóch żab ubranych we fraki, z których jedna gra na instrumencie a druga pije i pali fajkę. A dlaczego nie nad reprezentacyjnym wejściem od strony rynku? Bo właściciel chciał w ten sposób wyrazić swoje lekceważenie ewangelikom, których kościół znajduje się właśnie z tej strony.

W kierunku zamku możemy wrócić ulicą 11 listopada (dawniej Wiedeńską), łączącą dawny rynek Białej z sąsiednim Bielskiem a będącą obecnie głównym deptakiem i centrum handlowym miasta. Jej początki sięgają połowy XVIII wieku. Była częścią Głównej Wiedeńskiej Drogi Handlowej, zwanej też Traktem Cesarskim, a łączącym Austrię z miastami Galicji, bo prowadzącym dalej przez Kraków, Przemyśl aż do Lwowa. Po drodze zobaczymy między innymi pomnik... Reksia, przypominający nam, że Bielsko-Biała była również ważnym miejscem na mapie polskiej animacji. To tutaj rysowano między innymi Reksia, Bolka i Lolka czy Baltazara Gąbkę...