Miejscowość: Pieskowa Skała.

Lokalizacja: koło miejscowości Jerzmanowice, trasa nr 94 Kraków – Olkusz.

Pierwsze pisemne wzmianki na temat zamku odnotowano w dokumencie z 1315 roku, dotyczy on pozwolenia wydanego przez Władysława Łokietka dla Mikołaja na ulokowanie wsi między Kosmolowem, Sułoszową a zamkiem w Pieskowej Skale. Długosz powiązał powstanie budowli z panowaniem Kazimierza Wielkiego pisząc, iż w 1377 roku Ludwik Węgierski nadał zamek Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc. W 1422 roku za zasługi i udział w bitwie pod Grunwaldem oraz opracowanie planów wojny z Krzyżakami i dzielną obronę granic przed nieprzyjaciółmi Szafraniec otrzymuje oficjalnie prawa własności od króla Władysława Jagiełły.

Właściciel zamku umiera w 1422 roku, a jego następcy nie utrzymują już takich zażyłych kontaktów z dworem królewskim. Właściwie nie utrzymują ich wcale, z uwagi na swoją niechlubną profesję. Trudnili się bowiem rozbójnictwem i alchemią. Jedna z legend mówi, iż Piotr Szafraniec syn zajmował się czarną magią i próbował uzyskać złoto ze zwykłych metali. Sprowadzał też na zamek kupców, dla których urządzał uczty. Gdy biesiadnicy szli spać wpadali w pułapkę i ginęli. W komnatach bowiem zamiast podłogi zbudowano zapadnie, przez które kupcy spadali na skały. W każdej legendzie jest odrobina prawdy: Piotr Szafraniec syn istotnie napadał na wędrownych kupców, zaś wnuk Szafrańca - Krzysztof - za podobne czyny z rozkazu króla Kazimierza Jagiellończyka został ścięty w 1484 roku w Baszcie Senatorskiej na zamku krakowskim.

Inna legenda nawiązuje do nazwy miejsca, a konkretnie do nazwy skały, na której warownia stoi. Mówi ona, że jeden z Szafrańców zakochał się i porwał piękną dziewczynę Dorotę. Ukochanego Doroty kazał rozwłóczyć końmi, zaś pannę więził i morzył głodem, by zmusić do ożenku. Wierny pies Dorotki przez jakiś czas wdrapywał się po skale i donosił jej w pysku resztki pożywienia, ale więziona Dorota rozpaczała tak mocno, że w końcu skoczyła z wieży. Inna wersja mówi, że w wieży więziona była niewierna żona Szafrańca i to ona skoczyła w przepaść. Tyle legenda, prawdą jest jednak, że zamek posiadał wieżę o nazwie Dorotka, zaś skała na której się wznosiła zyskała nazwę „pieskowej”.

W 1557 roku budowlę odziedziczył Stanisław Szafraniec, który podjął się przebudowy zamku gotyckiego na renesansową rezydencję. Wzorując się na Wawelu, nie tylko zatroszczył się o zamek i jego wyposażenie, ale też o otoczenie wokół rezydencji: zasadzono ogrody, utworzono stawy. W pracach uczestniczyli m.in. zatrudnieni architekci z Włoch. O zakończeniu przebudowy informuje zachowana do dziś wykuta we fryzie obramowania okiennego data 1578. Stanisław był zwolennikiem reformacji i czynnym działaczem na jej rzecz. Wkrótce zamek stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym, Szafraniec bowiem otaczał się ludźmi nauki, przyjaźnił się z Mikołajem Rejem.

W rękach rodziny Szafrańców zamek pozostał do 1609 roku. Ostatnim z rodziny był Jędrzej, który umiera nie pozostawiając potomka. Następnie zamek zmienia wielokrotnie właścicieli. W 1640 roku nowy Pan - Michał Zebrzydowski - podejmuje się kolejnej przebudowy. Jego celem było przede wszystkim wzmocnienie budowli przed atakami nieprzyjaciela, ze szczególnym uwzględnieniem strony wschodniej. W tym celu dobudowano potężne bastiony, całość założenia wzmocniono drugą fosą przed elewacją kurtyny. Szereg zastosowanych nowoczesnych rozwiązań zaczerpnięto z Włoch. Owa przebudowa budziła szeroki podziw. Zebrzydowski wybudował też widokową loggię i barokową kaplicę św. Michała. Wybudowane umocnienia fortyfikacyjne okazały się przydatne w czasie oblężenia przez Szwedów. Zamek przetrzymał najazd, ale został poddany. W latach 1655 – 57 najeźdźcy dokonali w jego wnętrzach poważnych zniszczeń. W 1667 roku warownię przejęła rodzina Wielopolskich, w ich rękach pozostała ona do 1842 roku. Na początku XVIII wieku Szwedzi ponownie zdobyli Pieskową Skałę, a w 1718 dalszych poważnych zniszczeń dokonał pożar. W ten sposób świetność tego miejsca przeminęła. Obiekt pozbawiony opieki, opuszczony, popadał w ruinę.

Mimo tak opłakanego stanu, z dużym powodzeniem miejsce to przywrócił do życia ostatni z Wielopolskich – Hieronim. Gruntowna przebudowa zamku objęła wszystkie elementy założenia łącznie z elewacją. Dobudowano drugie piętro, prawie wszystkie wnętrza zyskały nowe oblicze i bogate wyposażenie w postaci kolekcjonerskich zbiorów dzieł sztuki. Wybudowano dodatkowy budynek o trzech kondygnacjach z przeznaczeniem na: stajnie, wozownię i pomieszczenia dla służby łowieckiej. Do tak przygotowanej rezydencji Hieronim wprowadził się wraz z żoną Urszulą Potocką. Wśród znamienitych gości odwiedzających zupełnie nowy zamek w Pieskowej Skale znaleźli się: August III Sas (przed koronacją na króla) i Stanisław August Poniatowski – co potwierdza rangę tego miejsca. Po śmierci Hieronima jeszcze przez jakiś czas zamek słynął jako zadbana, elegancka rezydencja.