W XIII wieku rozwój literatury ruskiej hamują najazdy tatarskie, natomiast w wieku XVI starania Polski o wprowadzenie unii religijnej, „pojednania katolicyzmu i prawosławia” (co zostało postanowione w Brześciu w 1596 roku) stały się impulsem do odrodzenia literatury. Rozwija się kronikarstwo, powstają latopisy, popularne jest kaznodziejstwo w poezji - przedstawiciele to Łazar Baranowycz, Andrzej Rymsza, Kasjan Sawkowycz.

Wybitnym przedstawicielem ukraińskiego Baroku jest Hryhorij Skoworoda – XVIII-wieczny poeta, filozof, moralista i kompozytor. Wykładał na uniwersytetach lub też wędrował po wsiach ukraińskich śpiewając pieśni i opowiadając bajki własnego autorstwa. Nawoływał do szukania w życiu prawdy, dochodzenia do niej różnymi ścieżkami, tolerancji dla obranych przez innych ścieżek (także tolerancji religijnej). Wytworzył własny, nieakceptowany przez prawosławie, system filozoficzny (połączenie idealizmu z panteizmem - „Bóg jest przyrodą”); przez cerkiew traktowany jak heretyk. Skoworoda nie uznawał żadnej innej władzy, oprócz własnego sumienia. Jego poezję należy czytać kilkakrotnie; choć napisana pozornie przystępnym językiem, przekaz prostych życiowych prawd nie jest w niej widoczny od razu; poezja ta ma formę przypowieści.

Językiem literackim do XVIII wieku był język cerkiewnosłowiański, jego specyficzna ukraińska odmiana; ale właśnie wtedy niektórzy pisarze, zwłaszcza poeci i satyrycy zaczęli posługiwać się językiem ukraińskim, zabronionym przez zaborców w roku 1863.

Za początek nowożytnej literatury uznaje się rok 1798, kiedy ukazała się „Eneida” Iwana Kotlarewskiego; na podstawie poematu Wergiliusza, zachowując główne wątki rzymskiej epopei, stworzył opowieść o Kozakach i realiach życia wsi ukraińskiej XVIII wieku.

„Ukraińskim Mickiewiczem”, przedstawicielem ukraińskiego romantyzmu, poetą, który nadał literaturze ukraińskiej narodowy charakter był Taras Szewczenko, urodzony w 1814 roku jako syn chłopa pańszczyźnianego. Poeta, ideolog, malarz. Tworzył w czasie, gdy Polska i Ukraina były pod zaborami. Wcześnie stracił rodziców, tułał się, napotykając lirników i kobziarzy, którzy opowiadali mu o Kozaczyźnie, wojnach z Turcją, Rosją i Polską, co było dla niego natchnieniem. Jego genialna twórczość obrazowała nastroje współczesnych mu Ukraińców, dlatego była tak popularna. Zbiór poetycki „Kobzar” znalazł się w wielu chatach, uczono się go na pamięć, śpiewano (tradycja ta z resztą nadal jest kultywowana, daje się to zauważyć zwłaszcza w marcu – swoistym miesiącu Szewczenki, kiedy z okazji obchodów narodzin i śmierci poety odbywa się wiele spotkań i wieczoró poezji). Taras Szewczenko pisał

zarówno w języku ukraińskim jak i rosyjskim. Umarł młodo, w wieku 47 lat. Jak podaje smutna statystyka: 24 lata spędził w poddaństwie, 10 lat na zesłaniu, 3,5 roku pod nadzorem policji i tylko 9 lat na wolności.

Mówiąc o literaturze ukraińskiej XIX wieku, warto też wspomnieć o ukraińsko-polskim pochodzeniu autora „Martwych Dusz” - Nikołaja Gogola (po ukraińsku - Mykoły Gogola).

Ale o tym za miesiąc, a już dziś możecie sięgnąć po Powieść minionych lat Nestora, którą specjalnie dla Was od tego miesiąca będziemy publikować w odcinkach.