Po śmierci Mieszka II, w 1034 roku, Polska pogrąża się w chaosie. Zdobycze Bolesława Chrobrego są już tylko wspomnieniem. Na domiar złego od trzonu naszego państwa zaczynają odpadać kolejno wszystkie dzielnice. Wojewoda Miecław skrzykuje na Mazowszu całą opozycję antypiastowską i antychrześcijańską, tworząc własne państwo, oparte na dawnych, pogańskich tradycjach. W sojusz z Miecławem wchodzi książę Pomorza Gdańskiego, Siemomysł. Na resztę kraju spada niczym lawina najazd czeskiego księcia Brzetysława. Wielkopolska staje w ogniu. Z Gniezna i Poznania pozostają jedynie zgliszcza. Brzetysław w drodze powrotnej zagarnia Śląsk i część dzisiejszej Małopolski z Krakowem, osadzając tam własnych wojewodów. Polska jako organizm państwowy przestaje istnieć.

Lata 1034-1039 należą do najbardziej mrocznych w naszej historii. Kraj został rozszarpany przez siły zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne, a dopalającym się pogorzeliskiem nie interesował się szczególnie żaden z dziejopisarzy. Istnieje hipoteza, że w owych latach władcą Polski był domniemany starszy brat Kazimierza I Odnowiciela — Bolesław Zapomniany. Brak jakichkolwiek wzmianek źródłowych o tym władcy nie pozwala rozstrzygnąć tej kwestii. Jest jednakże kilka przesłanek, które wydają się świadczyć o słuszności tej teorii. Są nimi liczebniki przy imionach Bolesława II Szczodrego (Śmiałego) i Bolesława III Krzywoustego w najstarszych zachowanych dokumentach. Szczodry figuruje w nich jako Bolesław III, a Krzywousty jako Bolesław IV. Również fakt, że Kazimierz przeznaczony został pierwotnie do stanu duchownego, jest niezwykle wymowny. Mieszko II nie mógł przecież oddać do klasztoru następcy tronu w celu innym niż czysto edukacyjny. Kazimierz natomiast ewidentnie kształcił się na mnicha, co zostało dobitnie udowodnione. Ponadto byłoby co najmniej dziwne, gdyby przez ponad cztery lata kraj, nawet płonący, pozostawał bez władcy. No i na koniec jeszcze kwestia imion. Kazimierz jest w genealogii Piastów imieniem nowym, nieposiadającym jeszcze sławnego poprzednika. Natomiast tradycja nakazywała nadanie pierworodnemu synowi imienia po wielkim przodku, więc po zsumowaniu wszystkich argumentów akcje Bolesława Zapomnianego jakby rosną…

…Co nie zmienia faktu, że późnym latem 1038 roku Kazimierz wciąż jeszcze był gościem specjalnym węgierskich lochów i nie miał żadnego wpływu na losy państwa. Sytuacja odwróciła się dopiero z początkiem jesieni, gdy miejsce zmarłego w sierpniu króla Stefana zajął Piotr Wenecjanin. W pierwszej kolejności zainteresował się rezydentami kazamatów i znalazłszy tam polskiego królewicza, odesłał go czym prędzej na dwór cesarza rzymskiego narodu niemieckiego. Należałoby w tym miejscu wyjaśnić, co w ogóle Kazimierz porabiał w takim ekskluzywnym lokum. Otóż został zatrzymany przez Stefana na wniosek Brzetysława czeskiego, z którym Stefan pozostawał w ścisłym sojuszu. Sojusze władców na ogół ulegały częstym zmianom, w szczególności po ich śmierci, a Piotr Wenecjanin nie należał do grona najlepszych przyjaciół czeskiego księcia. Wolał więc sprawę pozostawić wyższej instancji, toteż jeszcze tego samego roku Kazimierz zjawił się w Saksonii.

Cesarz Konrad II był człowiekiem już dość schorowanym i niebawem umarł. Wkrótce potem odbył się zjazd koronacyjny w Merseburgu, gdzie nowy król niemiecki, Henryk III, z zainteresowaniem wysłuchał opowieści polskiego księcia, w której niekoniecznie wzruszył go los wiecznie buntowniczej Polski. Uwagę jego przykuł za to fakt, że oto jeden z jego wasali, czyli Brzetysław, nie dość, że bez wyraźnej zgody, to jeszcze bez wiedzy cesarza, zaatakował drugiego wasala (za którego Niemcy zwykli uważać Polskę). Samowola i wzrost potęgi czeskiego władcy była wystarczającym sygnałem ostrzegawczym. Jedną z podstaw polityki międzynarodowej była bowiem od niepamiętnych czasów zasada utrzymania równowagi, zarówno wśród potencjalnych sojuszników, jak i wrogów. Kazimierz otrzymał pozwolenie zwerbowania wojska na terenach cesarskich. Ceną za ten akt łaski było złożenie przez polskiego władcę uroczystego hołdu lennego, który zobowiązywał Kazimierza do uznania całkowitego podporządkowania Polski cesarstwu i płacenia trybutu. Jednocześnie rozwiewało to wątpliwości dotyczące korony królewskiej. Nie było jednak co myśleć o królestwie w sytuacji, gdy nie było nawet państwa.

Wkroczenie Kazimierza do Wielkopolski na czele półtysięcznego wojska nastąpiło gdzieś w okolicy lata 1039 roku. W tym czasie Brzetysław dopiero powracał z łupami do Pragi. Ziemia dymiła więc jeszcze od pożarów, co nie nastrajało optymistycznie. Pierwszą siedzibą nowego władcy Polski, a właściwie jej ochłapu, stała się Kruszwica, która jako jeden z nielicznych grodów oparła się najeźdźcom. Pierwszym wrogiem, z którym należało się rozliczyć, był separatysta Miecław. Brzetysław ze swoją potęgą był na razie poza zasięgiem możliwości Kazimierza. Miecław zresztą też. Czeski najazd nie dotknął Mazowsza, a biorąc pod uwagę, że ściągnęła tam duża część ludności z całej Polski, była to w tym czasie najbogatsza, najludniejsza i dysponująca największym wojskiem część kraju. Atakowanie jej w pojedynkę było wręcz samobójstwem. Dlatego też Kazimierz wszedł w przymierze z księciem ruskim, Jarosławem Mądrym, biorąc sobie za żonę jego siostrę, Marię Dobroniegę.