Gwardia Szwajcarska należy do jednej z najsłynniejszych formacji wojskowych świata, choć obecnie nie podejmuje praktycznie żadnych działań zbrojnych. Na tej płaszczyźnie wyprzedzają ją najemnicy Blackwater, żołnierze Specnazu czy chociażby nasz rodzimy GROM, któremu nie sposób odmówić wojennych zasług. Tymczasem to szwajcarscy gwardziści, broniący do dziś Stolicy Apostolskiej, należą do grona bardziej rozpoznawalnych formacji niż wspomniani powyżej amerykańscy kondotierzy z Blackwater. Może dzieje się tak za sprawą sławy samego Rzymu i papiestwa (które wciąż trzyma się mocno, a to za sprawą takich ludzi, jak św. Jan Paweł II albo obecny papież Franciszek, obdarzony przez amerykański tygodnik „Time” tytułem Człowieka Roku), a może z powodu analogii do dawnych wieków, które w przypadku Gwardii Szwajcarskiej są nad wyraz widoczne.

Barwne, bufiaste stroje oraz długa broń drzewcowa nawiązują wprost do wieku XVI i epoki renesansu. W roku 1506 papież Juliusz II powołał do życia istniejącą nieprzerwanie do czasów współczesnych formację złożoną z najemników szwajcarskich, mającą strzec Watykanu przed zbrojną przemocą z zewnątrz, zaś dwadzieścia jeden lat później strażnicy owi przeszli generalną próbę. Przypadała na tamte lata rewolucja protestancka, która – jak pisał wybitny polski historyk Feliks Koneczny – stanowiła przede wszystkim przewrót polityczny, nie zaś, jak się to powszechnie przyjmuje, religijny. Geopolityka światowa (sprowadzająca się wówczas w zasadzie wyłącznie do Europy) została poddana diametralnemu przebiegunowaniu, a to za sprawą zdarzeń z maja 1527 roku. Przeszły one do historii pod włoskim mianem Sacco di Roma i wiązały się z totalnym złupieniem Wiecznego Miasta przez wojska niemiecko-hiszpańskiego cesarza Karola V Habsburga.

Brakuje w polskojęzycznej literaturze opracowań, które upowszechniałyby, ale zarazem pogłębiały badania nad tym, co wówczas wydarzyło się w Rzymie. Internet wydaje się opustoszały, encyklopedie również w zasadzie milczą (sześć linijek w ciasnej kolumnie niewielką posiada wartość), zaś próby doszukania się jakichś publikacji książkowych okazały się daremne. Prawie. Na stronie jednej z największych regionalnych bibliotek natknąłem się na publikację Zdzisława Morawskiego zatytułowaną wprost „Sacco di Roma”. Jest tylko jeden szkopuł – wspomniane dzieło pochodzi z roku 1923! Zaskakująca dosyć ta opieszałość historyków, skoro owo kilkudniowe łupienie Rzymu doprowadziło do podważenia siły i autorytetu Stolicy Apostolskiej, a wszystko to za sprawą protestanckich żołdaków. Pikanterii dodaje fakt, że niemal w tym samym czasie upadło Królestwo Węgier – sojusznik papiestwa – przy wyraźnej aprobacie cesarza Karola V.

Jednakże analiza wydarzeń z 1527 roku niemożliwa jest bez głębszego spojrzenia na rzeczywistość polityczną istnienia niezależnej siły, którą reprezentowali papieże oraz cała hierarchia kościelna. Oderwanie się Kościoła katolickiego od kurateli władzy świeckiej stanowi ewenement w całych dziejach świata. Stało się to za sprawą niesłychanie korzystnej koniunktury międzynarodowej w postaci osłabienia Cesarstwa Bizantyjskiego – które swoim coraz krótszym ramieniem nie było w stanie objąć prowincji zachodnich z Italią na czele – a zarazem napływu ludów barbarzyńskich, zakładających osobne państwa na dawnych ziemiach rzymskich. Przybyszom brakowało jednak prawa, które umożliwiłoby im wejście na wyższy szczebel rozwoju. Tymczasem leżało ono gotowe w Rzymie, sporządzone jeszcze przez cesarza Teodozjusza Wielkiego i Justyniana I (zwane były od imion władców analogicznie kodeksem teodozjańskim oraz justyniańskim) i barbarzyńcy z chęcią przyjmowali je, porządkując życie publiczne na sposób rzymski. Jednocześnie masowo przechodzili na chrześcijaństwo w wydaniu katolickim, szanując przy tym autonomię i władzę duchowną Stolicy Apostolskiej.

Odwrotnie działo się to w Konstantynopolu, gdzie tron cesarski (oraz cały aparat biurokratyczny go oplatający) uzurpował sobie władzę absolutną zarówno w sprawach duchowych, jak i świeckich. Doktrynę tę nazwaną później cezaropapizmem. Tron w pałacu bizantyjskiego basileusa był na tyle szeroki, by zmieściły się na nim dwie osoby i nie chodziło tu bynajmniej o małżonkę Jego Cesarskiej Mości, ale o samego Pana Boga. Cesarz miał prawo zwoływania soborów, a także ustalania dogmatów, co wielokrotnie czynił. Grono ludzi jemu najbliższych było pochłonięte grami politycznymi, w których z chęcią wykorzystywano również religię – tworzono grupy nacisku w postaci uzbrojonych mnichów albo angażowano do walk ideologicznych najważniejszych patriarchów (głównie z Konstantynopola, Antiochii, Jerozolimy i Aleksandrii). Wytwarzały się na tym gruncie rozmaite herezje, z których raz jedne, raz drugie zyskiwały na popularności i przychylności tronu w Konstantynopolu (albo przynajmniej jego najbliższych okolic).

Nie mógł zatem wszechwładny basileus tolerować pod swoim nosem czegoś tak niebizantyjskiego, jak niezależne Kościół katolicki. Ten wymykał się powoli spod kontroli. Długotrwały kryzys nie zatrzymał jednak rozwoju Cesarstwa Bizantyjskiego, które podniósłszy się z kolan, zaczęło odbijać ziemie zagrabione przez barbarzyńców. Przyszedł wówczas czas, by stanąć oko w oko ze Stolicą Apostolską i wytworzoną przez nią cywilizacją łacińską. Próbowano problemowi temu zaradzić wprost po bizantyjsku – w połowie VII wieku papież Marcin I został porwany i okrutnie zamordowany gdzieś na odludziu. Podobnie chciano uczynić z Sergiuszem I, lecz tym razem żołdacy bizantyńscy napotkali opór w postaci wojska raweńskiego, które wyruszyło do Rzymu, by bronić głowy Kościoła.

Zdarzenia te stworzyły precedens, który miał się utrzymywać przez wieki – tak oto cesarstwo grozi zbrojną rozprawą ze Stolicą Apostolską, a przeciw niemu występują siły związane z papiestwem, chociaż wcale bezpośrednio mu nie podległe. Czy inaczej było w roku 1527 w przypadku Sacco di Roma? Rzym spalony został przez ludzi podległych nikomu innemu, jak cesarzowi, choć z tą różnicą, że był on cesarzem Niemiec, a nie Bizancjum. Karol V nie stanowił przecież wyjątku, jeśli chodzi o świeckich monarchów, próbujących podporządkować sobie papiestwo i hierarchię kościelną. Nasuwa się zatem samoistnie myśl o istnieniu jakiegoś powiązania – większego lub mniejszego – między państwem ze stolicą w Konstantynopolu a Niemcami.

Feliks Koneczny – wspomniany powyżej wybitny polski historyk, żyjący na przełomie XIX i XX wieku – podkreślał, że punktem wspólnym dla obu tych imperiów była jedna i ta sama cywilizacja, czyli metoda, jaką społeczeństwa tychże państw porządkowały życie zbiorowe. Niemcy powstały znacznie później niż Bizancjum, więc oczywistością jest, że ta konkretna cywilizacja przenosiła się ze wschodu na zachód, a nie odwrotnie. Zresztą wszystko odbyło się praktycznie przez jedną osobę – cesarzową Teofanię, która przejęła władzę w Niemczech, kiedy przedwcześnie zmarł jej mąż, cesarz Otton II, i dzięki temu mogła ona rządzić samodzielnie za młodocianego syna. Utworzyła ona własną szkołę polityczną i zasiała ziarno (nie pierwsze już mimo wszystko) myśli bizantyjskiej. Jej syn, Otton III, oparł się naciskom matki, choć procesy te wkrótce i tak przybrały na sile.