Na scenę Teatru Narodowego w Warszawie wychodzi aktorka i śpiewa dumkę. Jedyną scenografią jest stodoła. Najpierw głos jest nostalgiczny, melancholijny. Po chwili dociera nutka niepewności, zdumienie światem. Dopływa do nas melodyjne zażenowanie. Bardzo, niezwykle lekko przechodzi w upojenie, kochanie, spanie, marzenie. Wydziera się tęsknota! Nagle długie zwrotki smutku. Wybrzmiewa opowieść o trudzie, pracy, dzieciństwie. Czasem głośniej, gdy opowiada o ojcowskim kochaniu. I ciszej, gdy boli, bo to się nigdy nie skończy. Trwożliwie, bo trwogą jest myśl drążąca duszę życzeniem i modlitwą kierowanymi ku Bogu, polom, krowom, kupie gnoju, łąkom, lasom, poduszce przesiąkniętej potem ojca i łzami Soni, izbie dusznej od oddechów braci. Modlitwa o śmierć ojca. W końcu krzyk tragedii, dramatu. Wrzask. Gwałt. Coś bardziej bolesnego i upokarzającego niż gwałt. „Ciapier srać ni budzisz, job twaju mać”. Coś nienazwanego. Mikołajek cierpiał? I o tym cierpieniu przejmująca pieśń. Żeby był. Żeby został. Prawie kołysanka przerywana zawodzeniem, a gdy sił brakło już tylko chlipaniem. Cichuteńko się robi. W tonie odchodzą dudnienia armat, przemarsz wojsk, chrzęst gąsienic, oddalają się strzały. Być może w dumce pobrzmiewa i kadisz. To już nie śpiew a szept. Przecież o śmierci się szepce. Śmierci Mikołaja, Joachima, Miszy. Jakże można o tym głośno, gdy trudno wydobyć z siebie głos. Gdy twarz w trawie. A trawa, wilgotna ziemia gdziekolwiek, bo gdziekolwiek groby. Świat cały to tyle, ile można przejść piechotą przez połowę dnia i wrócić tuż przed zmrokiem. Świat cały to Podlasie, Białoruś, Polska, droga do Stalingradu, droga do Warszawy, Niemcy, Ameryka Środkowa. I groby na tym świecie całym. Tylko, gdzie koty mają dziewięć żywotów a psy dwanaście? Być może jedynie w bajce o szeptusze Soni. Soni Białej i Soni Kulawej. Władczyni Królowego Stojła. U nóg, przy tronie leżą wieczni obrońcy: Jozik Pasterz Myszy i Borbus Dwunasta. Dumka zamiera. Sonię zasłania Igor Grycowski. Reżyser. Tak naprawdę Ignacy. Tak naprawdę nazwiska innego. Jakoś bardziej bliższego w brzmieniu niepolskim. Bliższego nazwiskom sąsiadów Soni niż Warszawie.

To mogła być dumka. To mogła być opowieść z Ukrainy. Zatrważająca jak ukraińskie fragmenty „Łaskawych” Littela. To mogła być dumka czeska, jak „Sklep przy głównej ulicy” Grosmana. To mogła być dumka polsko-mazursko-zabużańska jak „Róża” Smarzowskiego. Zniewalająca, karząca odwracać oczy i zatykać uszy w swym okrucieństwie, brudzie, kale, moczu, spermie i krwi. To mogą być jakakolwiek dumka. Jakakolwiek pieśń spod Łomży z zawodzeniem wśród płomieni ogarniających stodołę. To mogło być cokolwiek, co wyśpiewano o sześciu latach Środkowo-Wschodniej Europy. Co wyśpiewano w literaturze, w filmach, na scenach teatrów.