Twórczość Mariana Hemara z okresu II wojny światowej jest dobitnym zaprzeczeniem łacińskiej sentencji: Inter arma silent Musae. Albowiem muza poezji – mimo bezprecedensowej tragedii, jaka dotknęła niemal wszystkich żyjących ówcześnie Polaków – nie opuściła lwowskiego wieszcza również w tamtych burzliwych czasach; wprost przeciwnie – obdarzyła go natchnieniem, dzięki któremu mógł on przelać na papier wszystkie myśli i uczucia związane z rozgrywającym się właśnie dramatem. Skamandryta Kazimierz Wierzyński z okazji wydania w 1942 roku tomu wierszy Hemara pisał: Utalentowany komediopisarz, krotochwilny satyryk i pełen sentymentu piosenkarz zmienił ton i stanął na wezwanie tragicznego czasu. […] jest to pamiętnik uchodźcy i śpiewnik żołnierza, pamflet współczesny i elegia o zmarłym wodzu, i jest w niej także coś z modlitewnika. Hemar – dziecko miasta, które leży pod Wysokim Zamkiem i jeszcze wyżej, w niezdobytych górach polskiej miłości, okazał się także Semper Fidelis.

Z utworów napisanych tuż po wrześniowej klęsce na szczególną uwagę zasługuje wstrząsający wiersz „Do generała”. Podmiot liryczny zwraca się do marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, który 17 IX 1939 uciekł z ciągle walczącej Polski do sąsiedniej Rumunii. Czyn ten był powszechnie uznawany za haniebny i niegodny tytułu odziedziczonego po samym Józefie Piłsudskim. Autor po latach wyznał, iż tekst był wynikiem rozpaczy, rozżalenia i wstydu. Oto jego wybrane fragmenty:

(…) O polsko tragedio plew, Które ziarnami łudzą. Jak łatwo przywołać krew, Gdy chodzi o cudzą. Jak łatwo przywołać śmierć Gdy chodzi o życia Owych mężczyzn ostatnich, Owych kobiet ostatnich, Którym pan dał słowo bez pokrycia. Wicher targa rumuńską nocą. Próżno uczy i uszy zakryjesz – To upiory do okien łopocą – Generale! My polegli. Ty żyjesz? (…) Wiosna w okna jak ptak czarny bije. Któż to płacze opodal w alkowie? Niech pan uszy i oczy zakryje. Co pan nocnym upiorom odpowie? (…)

Przebywając w Palestynie, gdzie w 1941 roku formowała się Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich, Hemar popełnił pełen ognia żołnierskiego utwór, mobilizujący polskich żołnierzy do walki z wrogą III Rzeszą, pt. „Do sąsiadów”:

(…) Czarna śmierć rośnie borem od ziemi do chmur Na polsko-niemieckiej granicy – O czym szumi na wichrze, o czym śpiewa ten bór – Dla nas nie ma ta pieśń tajemnicy. My już wiemy. I Niemcy to wiedzą. I wie Bóg – i z nieba nam boju nie broni – Że już sprawa – nie jakie granice i gdzie? Ale sprawa jest: my albo oni… Albo Niemcy się w zgliszcza rozpadną, i dym Wiatr rozniesie i podrze i przetrze – Albo Polski nie będzie. Albo nam, albo im Ziemia, niebo i świat i powietrze! Nie ma miejsca na ziemi dla nas obu i brak Dla nas obu powietrza i słońca. Nie zwyciężyć – to już nie być. I tak Niech już będzie. Niech bój pójdzie do końca (…)

Przebijający radykalizm autora podsycany był zapewne niespotykanymi dotąd w historii wojen zbrodniami, jakich na ziemiach polskich dopuszczali się niemieccy okupanci. Lecz ja w tym miejscu chciałbym przypomnieć inny wiersz z tamtego okresu, ponieważ jest on moim zdaniem bodaj najlepszym polskim utworem z gatunku patriotycznych. Nie da się ukryć, iż podejmując tę tematykę, niełatwo uniknąć drażniącego patosu i popadania w górnolotne frazesy. Uważam, że lwowskiemu poecie sztuka ta udała się celująco. Tekst przytaczam, wyjątkowo, w całości:

Modlitwa Nie sprowadzaj nas cudem na ojczyzny łono, Ni przyjaźnią angielską, ni łaską anielską. Jeśli chcesz nam przywrócić ziemię rodzicielską, Nie wracaj darowanej. Przywróć zasłużoną Nasza to wielka wina, żeśmy z Twoich cudów Nic się nie nauczyli. Na łaski bezbrzeżne Liczyliśmy, tak pewni, jakby nam należne, Aby nas wyręczały z Jej należnych trudów. Za bardzośmy Ojczyznę kochali świętami. Za bardzośmy wierzyli, że zawsze nad Wisłą Cud będzie czekać na nas i gromy wytrysną Z niebieskiej maginockiej linii ponad nami. I codzień¹ szliśmy w pobok Niej – tak jak przechodzień Mija drzewo, a Boga w drzewie nie pamięta. A Ojczyzna codziennie przecież była święta, A Ona właśnie była tym cudem na codzień. Spraw by wstała o własny wielki trud oparta, Biała z naszego żaru, z naszej krwi czerwona, By drogo kosztowała, drogo zapłacona, Żebyśmy już wiedzieli, jak wiele jest warta. By już na zawsze była w każdej naszej trosce I już w każdej czułości, w lęku i rozpaczy, By wnuk, zrodzon w wolności, wiedział co to znaczy Być wolnym, być u siebie – być Polakiem w Polsce.

Zaangażowanie w sprawę polską nie oznaczało jednak, że Hemar utracił swój satyryczny pazur, z którego słynął przed wojną. Jako człowiek będący blisko rządu londyńskiego (od 1942 roku pracował w Ministerstwie Informacji i Dokumentacji, gdzie zwalczał kłamstwa niemieckiej propagandy), nie stronił od piętnowania przywar ówczesnej emigracji w ulubionej przezeń, ironicznej formie. Utwór „Pomów z każdym z osobna” to szyderczy komentarz nagłych metamorfoz osób reprezentujących frakcję sanacyjną, która od zamachu majowego (1926) niepodzielnie rządziła II RP (po wrześniowej katastrofie odsunięta od steru władzy).

Pomów z każdym osobna – Uwierzyć niepodobna. Myślałeś o nim – łatek. Znałeś go skądś z Warszawy, Myślałeś – nieciekawy. A to głowa! To strateg! A to Rejtan! Ostrorog! To Piotr Skarga! To prorok! To ksiądz Kordecki! To Katon! Wszystko rozumiał. Wiedział. Przewiedział. I przepowiedział Że Polskę zbawi Stratton². Mów z każdym – każdy w kraju Zerwał z Piłsudskim. W maju. (…) Nikt hymnów Rydzowi nie piał, W Zamku się klamek nie czepiał. (…) Nikt po Zaolziu z bukietem Nie sterczał przed MSZetem, Nie wiwatował z dziedzińca. Nikt się zgoła nie cieszył, Mów z każdym – każdy się speszył I krzyczał: „Nie chcemy Trzyńca!”. (…) Mów z każdym – nie masz racji. Nie było w Polsce sanacji. (…) Pomów z każdym osobna – Zrozumieć niepodobna, Żeśmy w ogóle winni! Jakimże byliśmy ludem, I krajem, i państwem – cudem! Winni inni są. Jacy inni? (…)

Zakochany w swym mieście rodzinnym – Lwowie – poeta z niepokojem patrzył na zamiary Sowietów względem Kresów Wschodnich. Przypomnijmy, że ZSRR od samego początku stał na stanowisku rewizji wschodniej granicy II RP zgodnie z linią Ribbentrop-Mołotow (przewrotnie nazywaną Linią Curzona). Takie rozwiązanie oznaczało przyłączenie Wilna, Grodna i Lwowa do imperium radzieckiego, co dla strony polskiej było absolutnie nie do przyjęcia. Niepokój o przyszłość Polski znalazł wyraz w dwóch fraszkach z 1943 roku, w którym to powojenny ład polityczny zaczął się powoli klarować. Pierwsza z nich to „Nekrolog”, będąca krytyką przesadnie ugodowej postawy Rządu w Londynie wobec Sowietów: