Bohumil Hrabal to kolejna pisarska ikona, która została mi podsunięta w schyłkowych latach PRL-u przez mojego intelektualnego i moralnego Mistrza. Ikona, która nie miała nic wspólnego z liceum. Rzecz jasna Hrabal nie był i pewnie teraz też nie jest lekturą szkolną. I jakoś nie był czytany przez licealistów. Żaden z nauczycieli również nie miał ochoty napomknąć o wartościach pisarstwa czeskiego autora. Ponad dwadzieścia lat temu nosiłem przy sobie „Postrzyżyny” i „Taką piękną żałobę”. A że wówczas nie potrafiłem dostrzec w tych opowiadaniach poezji, smutku, zawikłanych losów czeskiego przedwojnia i pierwszych lat komunizmu, bawiłem się jedynie tą niesamowitą zdolnością Hrabala do przedstawiania spraw okropnych w sposób zabawny, rubaszny. Gdy zaczęto Hrabala wydawać na nowo po 1989 roku sprawiłem sobie kilka jego książek, których nie znałem. Do nich należy „Obsługiwałem angielskiego króla”. Nie pamiętam pierwszych wrażeń z lektury. Teraz jednak muszę przyznać, że ta krótka powieść plasuje się w pierwszej trójce moich ulubionych książek tego autora. Jaki medal przyznać? Gdyby wziąć pod uwagę piękne, w twardej okładce wydanie Państwowego Instytutu Wydawniczego z 1990r. oraz wersję audiobookową wydaną przez Bibliotekę Gazety Wyborczej serii „Mistrzowie Słowa”, to byłoby złoto. Złoto w dwójnasób, bezkonkurencyjnie daje wykonanie Kazimierza Kaczora. Przewracam kartki audiobookowej książeczki. Czytam, że owo wykonanie jest według adaptacji Polskiego Radia z 1989r. Tłumaczy to ten czysty, jasny, wyraźny głos lektora, który w tymże roku miał 48 lat. Prawie nie bywam w teatrze. To źle. Ale poniekąd zrozumiałe. Wiadomo, drobnomieszczaństwo, prowincja. Najbliższy teatr jest oddalony od domku o około dziewięćdziesiąt kilometrów. I nie jest to scena w jednej z polskich aglomeracji. Jednak pamiętając atmosferę desek, po których kroczą aktorzy, pamiętając głos roznoszący się od sceny w kierunku widowni, widzę oczami wyobraźni Kaczora, który wypowiada kolejne fragmenty tekstu z Hrabala. Dlaczego tak to sobie wyobrażam? Bo po raz pierwszy od chwili, gdy mam możliwość słuchania książek przez słuchawki mojego małego, fikuśnego odtwarzacza mp3, dotarł do mnie głos wykonawcy oddający tekst tak bez wysiłku, tak swobodnie. Właśnie jak z desek teatralnej sceny. I jak to w teatrze, bądź w operze, dobór aktora do roli nie koniecznie musi być uzależniony od wieku odtwórcy i granej postaci. Pewną dowolność, swoistą sceniczną licentia poetica narzuca wizja reżyserska bądź aktorska wartość. Tak się dzieje z Kazimierzem Kaczorem. „Ile masz lat, chłopczyku, skończyłeś już czternaście? Kiedy?”. Chłopiec usługujący w hotelu czy restauracji to pikolak. Od włoskiego „piccolo”, czyli mały. „Jesteś tu za pikolaka”. Pomimo tego, że hrabalowski bohater jest nikczemnej postury, nie mógł mieć więcej lat niż uprawniające go do roli hotelowego boya. Ale absolutnie od pierwszych słów interpretacja znakomitego aktora nie sprawia, że słuchacz mógłby poczuć, choć odrobinę dyskomfortu z tego powodu. Wiemy, zatem kto jest bohaterem. A narracja prowadzona jest w pierwszej osobie, przez bohatera. Lektor bardzo naturalnie, nie siląc się na intonowanie chłopięcego głosu, nie zmieniając tembru do końca wykonania, chociaż narratorowi przybywa lat, prowadzi słuchacza przez ten raczej teatr radiowy niż zwykłe czytanie książki. Stąd i to wrażenie, że Kazimierz Kaczor wypowiada dłuższą aktorską kwestię na scenie, bądź siedząc na krześle w świetle reflektorów jest gwiazdą monodramu, teatru jednego aktora. Ale, ale! Czy kogokolwiek raziły u teatralnych aktorów drobne pomyłki, chrząknięcia, przełknięcia śliny? Nigdy w życiu, prawda? Dodaje to pewnego wyrazu aktorstwu, właśnie tej naturalności i swobody. Tak się właśnie słucha Kaczora. Czasami, gdy w trakcie czytania, przypominałem sobie, że autorem jest Bohumil Hrabal, pojawiał się wyimaginowany obraz pisarza opowiadającego o życiu Jana Hredeczke, siedzącego przy kuflu pilzneńskiego piwa w praskiej piwiarni na przykład U Fleků, chociaż chyba to była raczej gospoda U Zlatého Tygra, tak ważna dla niego, jak dla Jarosława Haszka U Kalicha. Tak właśnie czyta Kaczor, jak na scenie, jak w piwiarni, jak w słuchowisku przed radiowym mikrofonem.

Niektórzy recenzenci audiobooków, których teksty czytuję na stronie info.audiobook, posługują się skalą ocen. Troszeczkę trawestując owe konkursowe czynności, powtórzę: Wydawnictwo – złoty medal, Bohumil Hrabal – złoto, Kazimierz Kaczor – złoto.

Czy to jest ballada o prostaczku? Naiwnym, niewykształconym, dobrodusznym człowieczku? Czy może z nikczemnym wzrostem idzie nikczemność charakteru? Ile w tym błękitnookim, piegowatym, płowowłosym czeskim chłopaku jest egoizmu, a ile głupoty? Jestem pewien, że wszystkiego po trochu. Ważniejsze od tych postawionych jest inne pytanie, ile pisarz chciał przekazać czytelnikom o Czechach pod pozorem miejscami błahej, miejscami poetycko smutnej historii od pucybuta do miliardera, o! przepraszam, od pikolaka do milionera?

To chyba banał, że czytając książki mamy różne, często dziwne i głupie skojarzenia. Pozwolę sobie na wtrącenie, które zobrazuje takie właśnie skojarzenie. Kiedyś czytywałem Niziurskiego. Pierwszą z lektur, do tej pory uwielbianą, ale której nie mam w domowej biblioteczce (żal, ale wstydzę się kupić) była „Niewiarygodne przygody Marka Piegusa”. Przeczytałem ją nie mając pewnie dziesięciu lat. Rzecz dzieje się, jak wszyscy pamiętamy, w Warszawie. Prawdopodobnie to Marek Piegus trafia na skwer (?) Worcella. Zapamiętałem tę nazwę, tak jak i urocze imiona i nazwiska najważniejszych postaci z tej książki, z powodów trudno zrozumiałych dla dorosłego człowieka. Cóż, dzieciństwo ma swoje dziwne prawa. Zatem ten Worcell intrygował mnie od lat, ale wiek infantylny nie specjalnie był właściwy dla szukania po encyklopediach hasła Worcell. Bardziej intrygowało mnie słowo, jego brzmienie, i wiedza o tym, kim był właściciel owego nazwiska, nie była tak ważna. Nagle, wiele lat później, czołówka „Zaklętych rewirów” olśniła! To ekranizacja powieści Henryka Worcella! Napisanej w 1936r. Któregoś dnia, nudząc się nad klawiaturą laptopa, wystukałem to nazwisko w wyszukiwarce. I stało się! Magię dzieciństwa rozwiała wichura wiedzy. Stanisław Worcell, polski działacz polityczny dziewiętnastego wieku. Już nie miałem wątpliwości. Jeżeli w Warszawie istnieje jakiś skwer Worcella, to na pewno nie jest wspomnieniem pisarza, a polityka. Ale tenże Worcell ze swoimi „Zaklętymi rewirami”, Niziurskim, Markiem Piegusem, Wieńczysławem Nieszczególnym i Hippollitem Kwassem, wrócił do mnie wraz z hrabalowskim Janem Dziecięciem, Janem Detsche, zataczając czytelniczo-literackie koło, łącząc dzieciństwo z dorosłością.