Czternaście esejów na nieco więcej niż trzystu stronach. Trzy piękne fotografie, z czego dwie na okładkach. Tytułowy esej, chyba najdłuższy, ostatni, zostawiony czytelnikowi na deser. Nagroda Nike w 2005 roku. Eseje drukowane we fragmentach w „Gazecie Wyborczej”, „Tygodniku Powszechnym”. Anonse w prasie codziennej i literackich pismach. Nie można było nie kupić. Nie można było nie przeczytać. Ale czy zachwyca? Jak może zachwycać, jeżeli nie zachwyca? Wychodzę na ignoranta, jeżeli powiadam, że nuży? Ale jak mogę tak nie powiedzieć, jeżeli po „Dojczlandzie” i „Fado” trzymam w ręku ich replikę, klon? Tak, wiem, zacząłem czytać nie w tej kolejności, co trzeba. Ale to te same konstrukcje w treści, ta sama apoteoza południowo-wschodniej części Europy. Może nawet nadmierny zachwyt? Za wielkie uczucia. A może odbieram to, jako próby autora wywołania w czytelniku silnego wrażenia, przekonania go do dołączenia się do zachwytów Stasiuka nad tym, co on uwielbia? Staram się być obiektywny, ale miotam się między wrażeniem epatowania mnie nieznanym (takie ludzkie: nieznane, więc niechciane, wręcz wrogie!), a poczuciem zainteresowania wzbudzonym treścią i zrozumienia miłości Stasiuka. Bo Stasiuk kocha świat i ludzi. Tak się zdarzyło nieszczęśliwie lub szczęśliwie, że kocha akurat Ukrainę, Mołdawię, Słowację, Węgry, Słowenię, Rumunię, . Porusza się gdzieś tam przez grzbiety Karpat, schodząc w te południowo-wschodnie wyżyny, stepy, równiny, niziny, zaczynając od polskich Bieszczad, a kończąc aż w Grecji… Stawiając sobie nieprzekraczalną granicę, ba! jakąś nowoczesną żelazną kurtynę przed Europą Zachodnią: Hiszpanią, Francją, Holandią, Włochami, Austrią, Szwajcarią, całą Skandynawią. Czy słusznie? Gdyby się głębiej zastanowić i znaleźć powody zachwytu na przykład nad Mołdawią, to trudno się zgodzić nad brakiem uczuć w stosunku do Włoch. Dlaczego właściwa Stasiukowi jest apoteoza Bałkan i Karpat a nie Alp? Jeżeli podnieca się ugrofińskimi przemytnikami z Węgier, to, dlaczego nie wybiera się w podróż do Finlandii? Skąd czułe opisy Romów bałkańskich, a nie Basków? Tyle tych „dlaczego”. Dlaczego bliżej Stasiukowi do Dojczlandu, który stawia prawie na równi z karpacką słowiańszczyzną, a nie jedzie za gastarbeiterami i złodziejami samochodów dalej, do Holandii, Belgii, Francji? Dlaczego nie pisze o Polakach, Romach, Ukraińcach myjących się w paryskich fontannach i zbierających szpinak w Hiszpanii? Miłość jest dziwna, niezrozumiała, szalona… Eh, powiedzcie sami, co jest na węgierskiej prowincji takiego, czego nie ma na prowincji francuskiej? Co jest tuż za przejściem polsko-ukraińskim, czego nie znajdziemy na głębokiej Suwalszczyźnie? Co jest w Babadag, Konstancy, Wale Trajana, czego nie ma na przykład w Sejnach (ciekawe, czy odremontowali synagogę?), skąd w któreś upalne lato końca lat dziewięćdziesiątych też Gdyby tu wysiąść, zabrakłoby sił, by wyjechać¹. Zatem co jest takiego wspaniałego w krajobrazie z parterowymi chałupami zagrzebanymi w upale, z wynędzniałymi osłami, z przedwiecznym wzrokiem starych kobiet w czerni, wpatrzonych w pylistą pustkę². Czy, żeby to zobaczyć trzeba jechać setki, tysiące kilometrów? Własnym samochodem w strachu o benzynę, olej. Autostradami lub polnymi prawie, że drogami, wypatrując zmęczonymi oczami przydrożnej oberży, gdzie niekoniecznie przyda się wyuczony w szkole angielski bądź niemiecki? Albo autostopem, zastanawiając się nad skutkami odezwania się słowem do miętolącego w ustach niebanderolowane marlboro śmierdzącego przemytnika, czy wygolonego na łyso osiłka w czarnych okularach z napisem „adidas” w prawym dolnym rogu lewego lustrzanego szkła… Czy może z rozdygotanym ze strachu przyjacielem w rozklekotanym autobusie, zbliżającym się do granicznego przejścia w kraju, którego tak naprawdę nie ma? I po co jechać? Hotele, w których nie dają zasnąć upał, wszy i pluskwy. Ulice, którymi nie dają przejść żebrzące o monety najsprytniejsze pod słońcem dzieci. A może to knajpka (W przeszklonej knajpie przy Kossuth tér można pić kawę za kawą i patrzeć³), gdzie przy najlepszej z kaw można zapatrzyć się na przeciągające asfaltem, brukiem, wśród kurzu jezdni-ulicy krowy, kozy, wozy? Może wzrok przyciągnie czarny mercedes spod niemieckiej igły, ściągnięty nocą z Monachium na przykład? Mercedes, z którego wysiądzie w świetle dnia, w otoczeniu różowych landrynek, w rytmie zapomnianego u nas disco-polo, wytatuowany złoty jegomość? Stasiukowi nie brakuje odwagi, żeby tak jeździć, tak obserwować. Nie brakuje odwagi, żeby stanąć oko w oko z brudem, wirusami kapiącymi z kranu, żeby nie odwracać wzroku od czarnego mercedesa. To odwaga czy miłość, żeby do takiej kawiarenki jechać kilometrów tysiące, a nie przejść kilka kroków przez ulicę we własnym małym miasteczku? Na początku autor próbuje to jakoś wytłumaczyć: Przypominam sobie te dawne czasy, gdy tak wielu wyruszało w drogę, wymawiając nazwy dalekich miast, które brzmiały jak zaklęcia – Paryż, Londyn, Berlin, Nowy Jork, Sydney… Dla mnie to były miejsca na mapie, czerwone albo czarne punkty zagubione wśród zielonych i błękitnych bezkresów⁴. Nieletni podróżnik po mapie zatem. Więc dlaczego nie pokochał Montmartu, Dzielnicy Łacińskiej, widoku Big Bena z jakiejś knajpy? Dlaczego te metropolie nie skusiły go neonami? Dlaczego zafascynowała go „słowacka dwusetka”, urzekając go w ten oto sposób: Czerwone płomyki wzdłuż Dunaju zaczynają trawić papier, ogień wychodzi z Wojwodiny, wychodzi z Banatu i wtacza się na Nizinę Węgierską, zagarnia Siedmiogród, by w końcu przelać się przez krawędź Karpat⁵. To nie neony wielkich miast trawią duszę autora. To nie wieżowce kuszą, ale zaklęte czerwone płomyki hipnotyzują jego oczy i prowadzą przez wierzchołki Karpat. A prowadzą chociażby śladami Emila Ciorana, który jest dla niego swoistym mentorem, prapoczątkiem karpackiej miłości, co chyba wyjaśnia cytat właśnie z Ciorana: »Mój kraj! Za wszelką cenę chciałem się z nim związać – i nie miałem z czym. Ani w jego teraźniejszości, ani w czasie przeszłym nie znajdowałem niczego rzeczywistego. (…) Moja miłosna i obłąkana nienawiść nie miała, by tak rzecz, obiektu;«⁶.