ISSN: 1689-6688
wtorek, 20 kwietnia 2010
ISSN: 1689-6688
wtorek, 20 kwietnia 2010
Czapa, czyli śmierć na raty otwiera serię Złota Setka Teatru Polskiego Radia. Taki wybór wydaje się jak najbardziej uzasadniony — klasyczne słuchowisko Janusza Krasińskiego doskonale łączy świetną rozrywkę z refleksją społeczną. Teksty Krasińskiego reprezentują humor niestety rzadko dziś już spotykany, a przywołujący na myśl ten z najwyższej półki — pomysłu wykorzystanego w Czapie nie powstydziliby się chyba ani członkowie legendarnej grupy Monty Pythona, ani na przykład Woody Allen. Sytuacja, w której czekający na wykonanie wyroku śmierci skazańcy przedłużają swoje dni, przyznając się do coraz to nowych, nierzadko zmyślonych morderstw (a w końcu nowych zbrodni dokonując), to przecież absurd i groteska w najczystszej postaci. Równie mocne jest zresztą skojarzenie z jeszcze jednym zagranicznym autorem, mianowicie Josephem Hellerem i jego książką Paragraf 22.
Po pierwsze, tak jak w dziele Hellera mamy tutaj do czynienia z zupełnie bezsensowną, absurdalną biurokracją, determinującą zachowanie człowieka. Osławiony paragraf 22 zakładał, że z działań bojowych zwolniony może być tylko ten, kto jest chory na umyśle, czyli teoretycznie każdy, kto w walkach bierze udział, bowiem tylko człowiek niespełna rozumu może dobrowolnie godzić się na okropności wojny. Szkopuł tkwił w tym, że samo wystąpienie o zwolnienie oznaczało już, że ktoś boi się o własne życie, tym samym jest więc zdrowy — walczyć więc musi dalej. U Krasińskiego spotykamy podobne błędne koło, które pozwala mordercom unikać kary tylko do tego momentu, kiedy ich zbrodnie będą nieustannie wychodziły na światło dzienne. Każdy nowo odkryty trup uruchamia bowiem całą biurokratyczną machinę, dając tym samym skazanym trochę więcej upragnionego czasu. Dlatego też więźniowie — z sympatii i przyjaźni — wzajemnie na siebie donoszą, obciążają kumpli, składając fałszywe zeznania, czy też przypisują sobie udział w nie swoich zbrodniach. Robią zatem dokładnie wszystko to, czego normalnie pod żadnym pozorem robić nie powinni — tyle tylko, że ich działania wydają się z punktu widzenia logiki jak najbardziej zrozumiałe i racjonalne. Co ciekawe, działania takie narzuca poniekąd system. Narzuca sam sobie zresztą przy okazji szkodząc.
I tutaj zaczyna się już drugie dno Czapy — przerażająca w gruncie rzeczy wizja społeczeństwa doprowadzonego do zupełnego przewartościowania swoich ideałów, nieważne, że pozornie charakterystycznych głównie dla światka przestępczego. Tekst Krasińskiego można, a raczej nawet trzeba interpretować w szerszym kontekście, zupełne odwrócenie zasad i „ideałów” w więziennym środowisku ukazuje przecież, jak bardzo relatywne są w ogóle wszelkie reguły i imperatywy moralne, kiedy w grę wchodzi walka o przetrwanie. Dlatego też nie ma znaczenia okoliczność, że dziś żyjemy już w innym systemie, w którym zresztą na szczęście nie ma kary śmierci — sądy bowiem działają przecież tak samo opieszale, przepisy prawne często są równie oderwane od rzeczywistości, a naszym życiem w dużym stopniu nadal kieruje zasada szeroko pojętego paradoksu. Czapy nie można zatem sprowadzać do tekstu odnoszącego się tylko i wyłącznie do bolączek i reguł charakterystycznych dla poprzedniego systemu, założenie takie bardzo by ten świetny dramat spłyciło. Dlatego bardzo dobrze, że do wersji starej, z 1965 roku, dołączona jest nowa, o czterdzieści lat późniejsza, wersja, w której Mieczysława Czechowicza w roli Kuźmy zastąpił Krzysztof Kowalewski, a Jana Matyjaszkiewicza w roli Olesia — Marian Opania. Oczywiście obie wersje są rewelacyjnie zagrane. Jedynym minusem pozostaje fakt, że sztuka jest niestety bardzo krótka, dostajemy wprawdzie dwa razy ten sam tekst, lecz i tak obie płyty trwają razem niepełne dwie godziny. Nie pozostaje zatem nic innego, jak cierpliwie czekać na pozostałe tytuły z serii.
Autor: Janusz Krasiński
Tytuł: Czapa, czyli śmierć na raty
Występują: Mieczysław Czechowicz, Jan Matyjaszkiewicz, Aleksander Dzwonkowski, Krzysztof Kowalewski, Marian Opania, Stanisław Brudny
Czas: 112 minut.
-----
Recenzja powstała przy współpracy z portalem www.info.audiobook.pl.
Audiobooki, czyli książki czytane:
„Siddhartha” - Hermann HessePod flagą biało-czerwoną„Senność” - „Ziewanne” historyjki„Moje drzewko pomarańczowe”, czyli lekcja czułości„Pachnidło” w interpretacji Tomasza TraczyńskiegoJęzyk angielski dla początkujących - recenzja„Lato przed zmierzchem” – Doris LessingHanna Bakuła „Hania Bania”„Nowe przygody Mikołajka” – René Goscinny„Kocham Paula McCartneya” – Joanna Szczepkowska„Kontrabasista” – Patrick SüskindPrzygody Olivera Twista - Charles Dickens„Złote nietoperze” – Grażyna Jeromin-Gałuszka„Ptasiek” – Williama WhartonaCheri„Wróżby Kumaka” – Günter Grass„Za blisko domu” – Linwood Barcley„Róże cmentarne”, czyli ogólne naśladowanie„Gnój” – Wojciech KuczokCzapa, czyli śmierć na ratyDynastia Miziołków„Zapiski na pudełku od zapałek” – Umberto EcoDzikie serce. Tęsknoty męskiej duszy„Kubuś Fatalista i jego pan” – Denis Diderot„Coś mocniejszego” – Rafał A. Ziemkiewicz„Lolita” – Vladimir NabokovChłopiec z Nowolipek, czyli „Nowolipie” Józefa HenaRyby śpiewają w Ukajali, czyli Amazonka w sycącej pigułceRio de Oro, czyli w dorzeczu Złotej Rzeki„Cienie nad rzeką Hudson” – Isaac Bashevis Singer„Śmierć mówi w moim imieniu” – Joe Alex„Trzech panów w łódce (nie licząc psa)” – Jerome K. Jerome„Obsługiwałem angielskiego króla” – Bohumil Hrabal„Źródło prawdziwej siły” – Fabian Błaszkiewicz„Morderca bez twarzy” – Henning Mankell„Tragedia w trzech aktach” – Agata Christie„Zgon Oliwiera Becaille”, „Nantas”, „Radykał” – Emil Zola„Spóźnieni kochankowie” – William Wharton„Lektor” – Bernhard Schlink„Gimnastyka dla języka” – Małgorzata Strzałkowska„Skarb w Srebrnym Jeziorze” – Karol May„Modlitwa o deszcz” – Wojciech Jagielski„Śmierć na Nilu” – Agata Christie„Gaumardżos! Opowieści o Gruzji” – Marcin Meller i Anna Dziewit-Meller„Dżuma” – Albert Camus