Fundacja Bios Amigos zajmuje się upowszechnianiem myślenia ekologicznego, opartego na kooperacji, współpracy i szacunku, także wobec innych gatunków. Powstała prawie półtora roku temu w Łodzi i już ma na swoim koncie wiele ciekawych inicjatyw. O życiu w zgodzie z naturą i ze samym sobą rozmawiam z założycielką i prezeską Fundacji Bios Amigos Gabrielą Jarzębowską.

Kamila Zygmunt: Najpierw narodził się pomysł. Pamiętasz tę chwilę? Jak wyglądały początki Bios Amigos?

Gabriela Jarzębowska: Tutaj chyba powinnam przedstawić jakiś mit założycielski, ale niestety nic takiego nie przychodzi mi do głowy. To nie było nagłe objawienie, a raczej pewna konsekwencja moich zainteresowań, które ewoluowały w ciągu wielu lat. Angażowałam się w różne inicjatywy, w projekty organizacji pozarządowych, działałam też w łódzkiej kooperatywie spożywczej. Jednak współpracując z już istniejącymi bytami, zawsze trzeba iść na pewne kompromisy, dostosowywać swoje pomysły i specyfikę działania do profilu organizacji. Mniej więcej dwa lata temu zaczęło więc we mnie dojrzewać myślenie, żeby założyć coś własnego, abym mogła pracować także z ludźmi, ale zarazem na własną rękę.

K. Z.: Czułaś, że brakuje czegoś takiego w łódzkim środowisku?

G. J.: Trochę tak. Generalnie uważam, że łódzkie środowisko jest bardzo mocne, jeżeli chodzi o organizacje pozarządowe. Jest tutaj wielu ludzi, którzy działają oddolnie, którzy coś robią, animują łódzką scenę społeczną, artystyczną, kulturalną. Natomiast faktycznie mam wrażenie, że brakowało takiej organizacji, która zbudowałaby most między organizacjami ekologicznymi, prozwierzęcymi, a inicjatywami bardziej zaawansowanymi, badawczymi. To, czym się zajmujemy, mocno wyrasta z pewnych tendencji we współczesnej filozofii, które nie zawsze są wystarczająco rozpoznane i wykorzystywane w praktyce organizacji ekologicznych i prozwierzęcych. Ekologia wielu osobom kojarzy się z wyłączaniem światła czy segregacją śmieci. Natomiast dla mnie ekologia jest czymś więcej – jest filozofią życia. I nie mam tu na myśli sentymentalnych teorii zewu natury, ale bardzo konkretną zmianę paradygmatu, zmianę sposobu myślenia o tym, kim jest człowiek i jak powinny wyglądać jego/jej relacje z resztą świata. Te tendencje, które są już rozpoznawane w świecie nauki, zwłaszcza humanistyki, dla większości tzw. zwykłych ludzi są czarną magią. Chcemy pracować nad zmianą takiego stanu rzeczy.

K. Z.: Jak Twoim zdaniem powinien wyglądać kontakt między człowiekiem a innymi organizmami?

G. J.: Nie ma jednego rozwiązania. Sytuacja idealna zakładałaby, że w ogóle nie istniałaby przemoc na świecie. Wilk nie zjadałby owcy, a lew zebry, ale wiadomo, że jest to niemożliwe. Na marginesie ruchu prozwierzęcego pojawiają się wprawdzie takie radykalne pomysły, że drapieżniki powinno się eksterminować. Myślę, że jest to trochę droga donikąd. Powinniśmy myśleć nie tyle o stworzeniu raju na ziemi, ile o działaniach w kontekście, prowadzonych żywym organizmie, jakim jest społeczeństwo, na działaniach, które by trochę przesunęłyby środek ciężkości z potrzeb człowieka na potrzeby nie-ludzi. Nie chodzi o to, żeby teraz uznać, że potrzeby człowieka nie są ważne, ale żeby uznać, że one nie są jedyne. Np. jeżeli projektujemy miasto albo budynek, jeżeli go modernizujemy czy w ogóle tworzymy jakąś nową przestrzeń, to możemy też wziąć pod uwagę, że mieszkają tam ptaki, owady, inne zwierzęta, że jest to tak naprawdę cały ekosystem. W tym momencie zakładamy, że ta przyroda nie jest czymś, z czym należy się zmagać, nie jest elementem brudnym, niepotrzebnym, który nam przeszkadza w budowie sterylnego, szklanego miasta, ale czymś, z czym możemy i powinniśmy współpracować, kooperować, negocjować. Zawsze znajdują się elementy konfliktowe, „trudne” gatunki, jak np. szczury, których interesy wchodzą w konflikt z człowiekiem i to są sytuacje faktycznie problematyczne. Ale większość gatunków może współistnieć z człowiekiem w pokojowy sposób, tylko wymaga to odrobiny dobrej woli ze strony ludzi i uznania, że nie-ludzie są podmiotami, których interesy warto wziąć pod uwagę.

K. Z.: Jakie tendencje obserwujesz w społeczeństwie? Coś zmienia się na lepsze? Uważasz, że teraz ludzie są bardziej świadomi, starają się mniej krzywdzić inne gatunki? Czy może nadal są egoistami?

G. J.: Na pewno jesteśmy egoistyczni. Wszyscy. I nie mam co do tego wątpliwości. Ale zarazem jestem ostrożną optymistką. Wierzę w to, że powoli, krętą i wyboistą drogą, zmierzamy jako ludzkość w lepszym kierunku. Przypomnijmy sobie, że w średniowieczu publiczne palenie kotów było taką samą frajdą, jak dzisiaj występy estradowe kabaretów – ludzie przychodzili, oglądali i był „fun”. Teraz taka sytuacja byłaby nie do pomyślenia, większość osób, nawet tych niebędących wielkimi miłośnikami zwierząt, uznałoby to za barbarzyństwo. Obecnie w kulturze zachodniej mamy do czynienia nie tyle z bezpośrednim okrucieństwem, ile z większą dozą hipokryzji. Cierpienie zwierząt – zwłaszcza laboratoryjnych i rzeźnych – zostało całkowicie zmarginalizowane. O tym się nie mówi, o tym się nie myśli. Dawniej każdy co najmniej raz lub nawet wiele razy w życiu widział zarzynane zwierzę. To było naturalne i człowiek przyzwyczajał się, że takie zjawisko istnieje w przyrodzie. Natomiast współcześnie mamy do czynienia z paradoksem: ludzie jedzą coraz więcej mięsa, ale są odseparowani sensorycznie i mentalnie od cierpienia zwierząt. Wydaje mi się jednak, że idzie ku lepszemu. Przykład pierwszy z brzegu – kwestia jajek od kur z chowu klatkowego. W ostatnich latach odbywała się intensywna kampania przekonująca konsumentów, żeby ich nie kupować. Mam wrażenie, że wiele osób (nawet takich, które jedzą mięso i nie są zaangażowane w ruch prozwierzęcy) zaczęło zwracać na to uwagę. Zauważyłam też tendencję, że część osób jedzących zwierzęta stara się zwiększać ilość produktów roślinnych w diecie albo wybierać mięso z chowu ekologicznego, gdzie zwierzęta prawdopodobnie mniej cierpiały i mogły dłużej pożyć. Bardzo ciekawa była też dyskusja dotycząca uboju rytualnego. Wiele osób się w nią zaangażowało i to w sposób bardzo emocjonalny (już nie wnikając w to, czy hipokryzją jest, że uważamy ubój rytualny za zły, a „normalny” za dobry). Podsumowując, myślę, że na poziomie świadomości powoli, powoli zmierzamy w dobrą stronę.

K. Z.: Co, Twoim zdaniem, należy jeszcze zmienić w myśleniu społeczeństwa, w myśleniu Polaków, żeby szacunek wobec zwierząt był widoczny i przynosił efekt?

G. J.: Problem jest głębszy niż tylko szacunek dla zwierząt i wąsko rozumiana ekologia. Żyjemy w czasach nieograniczonej konsumpcji i pobłażania sobie. Z jednej strony bycie „eko” stało się modne, zwłaszcza wśród przedstawicieli i przedstawicielek wielkomiejskiej klasy średniej. Z drugiej – bardzo źle jest widziane odmawianie sobie czegokolwiek. Żyjemy w czasach hiperprzyjemności. W czasach, w których kolekcjonowanie przyjemnych doznań powinno być naturalnym celem człowieka chcącego „żyć pełnią życia”, do czego namawiają nas wszechwiedzący spece od „samorozwoju”. Tymczasem świadome życie czasami zmusza nas do tego, żeby odrobinę powściągnąć nasze zapędy. Zaznaczam, że nie chodzi mi o ascezę. Wielu ludzi myśli, że wegetarianizm albo, ogólnie, życie w szacunku do świata wymaga strasznych wyrzeczeń. Tak nie jest. Jako fundacja staramy się udowadniać, że można żyć świadomie i prawdziwie ekologicznie, a zarazem cieszyć się życiem, mieć z niego prawdziwą radość. Jednak nie oszukujmy się – czasem trzeba sobie czegoś odmówić, np. mięsa z hodowli przemysłowej, więc dla osoby, która bardzo je lubi, może to stanowić wyzwanie. To samo dotyczy innych przyjaznych środowisku zachowań. Wygodniej jest jeździć samochodem niż tłoczyć się w tramwaju, więc ludzie wybierają samochód. Wygoda, przyjemność, niekończąca się zabawa – to rozpoznawalne klisze kultury konsumpcyjnej, w której żyjemy. Namawia się nas, żebyśmy pogrążali się w ekstatycznych przyjemnościach, bo ktoś na tym zarabia. I to dużo. To nie jest teoria spiskowa – tak po prostu działa współczesny, globalny kapitalizm. To już nie jest totalitarny system, który przystawia ci lufę do czoła. Ten system robi ci dobrze. I kusi cię, żebyś chciała jeszcze więcej. Tak zwanych kosztów zewnętrznych – wypalenia zawodowego, frustracji, depresji, zatrucia środowiska, cierpienia zwierząt, wyzysku niewolników w krajach globalnego Południa – tego nikt nie liczy.

Ale z drugiej strony po ostatnim kryzysie można obserwować wzrost tendencji wyłamujących się z tego dyktatu konsumpcji – alternatywne formy ekonomii, kooperatywy, ruch slow, który jest coraz bardziej popularny. Mam wrażenie, że w ostatnich latach zmiany w dobrą stronę przyspieszyły. Zarabianie po to, żeby konsumować i żeby znowu zarabiać, taki kołowrót – wielu ludzi zaczyna podawać w wątpliwość, czy to faktycznie najfajniejszy pomysł na siebie. Bez takiej głębszej refleksji trudno mówić o świadomym życiu, bo wtedy będzie ono tylko wyrazem mody. A każda moda, jak wszyscy wiemy, wcześniej czy później mija.