Trudności z użyciem biernika liczby pojedynczej ma wielu Polaków. Niejednokrotnie możemy usłyszeć, że trzeba wysłać sms-a (a przecież poprawna forma to sms), zjeść kotleta (zamiast zjeść kotlet). Inne kłopotliwe konstrukcje z biernikiem to np. wypić szampan (czy szampana?), kupić jeden filet (czy jednego fileta?). W poradni językowej Uniwersytetu Wrocławskiego pojawiło się podobne pytanie, odpowiedź na nie brzmi: Można pić szampana albo szampan, a kupić filet lub potocznie – fileta
. Mirosław Bańko w poradni PWN wyjaśnia, że wyrazy takie jak szampan, mercedes czy tenis są żywotne gramatycznie, a ściślej rzecz biorąc – męskożywotne, dlatego zmieniają formę w bierniku, przyjmując końcówkę –a. Niektóre z nich mają po dwie formy biernika, tak jak przytoczony już szampan.
Dotknąć piłki (a także ręki, młockarki, szafki) czy dotknąć piłkę (odpowiednio rękę młocarkę, szafkę)? W zależności od kontekstu dotknąć może łączyć się z dopełniaczem- w znaczeniu „zbliżać się do kogoś lub czegoś aż do zetknięcia, uzyskania kontaktu” lub z biernikiem- w znaczeniu przenośnym. Janek dotknął piłki ręką- uzyskał z nią kontakt, zbliżył się fizycznie, po czym przypomniało mu się, że piłka jest brudna i zaklął siarczyście „głupia piłka”, czyli krótko mówiąc dotknął piłkę, obraził ją do żywego.
Aby rozstrzygnąć tego typu dylematy, należy dokładnie przyjrzeć się semantyce obu wyrażeń. Proszę pani (z dopełnieniem w formie dopełniacza) ma charakter grzecznościowy i jest tożsamy z "zechce pani zwrócić uwagę na…", np. Proszę pani, Tomek znowu mnie bije, proszę panią (z dopełnieniem w bierniku) oznacza, że jakąś panią prosimy o coś np.: Proszę panią o podanie mi swoich danych personalnych. Proszę panią o rękę córki/syna.
Oba wyrażenia są poprawne, ale w zależności od kontekstu, w jakim się je stosuje. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego podaje, że wyrażenia w zakresie (czegoś) używamy w połączeniach: Opanować materiał w zakresie liceum. Ta umiejętność jest w zakresie moich kompetencji. Szkolenia w zakresie BHP. Tego wyrażenia jednak we współczesnej polszczyźnie bardzo często się nadużywa, np. w połączeniach: Doświadczenie w zakresie zarządzania ruchem drogowym. Wiedza w zakresie nauk ścisłych. Natomiast wyrażenie z zakresu (czegoś) odnosi się do jakiejś dziedziny, np. Badania z zakresu logopedii. Geometria to nauka z zakresu matematyki. Egzamin z zakresu słowotwórstwa.
Kto z nas nie chciałby być
a) nominowanym dyrektorem
b) nominowanym na dyrektora
c) nominowanym na stanowisko dyrektora ?
i pytanie nr.2: Która z odpowiedzi jest poprawna?
Wyraz nominacja, jak podaje Słownik języka polskiego PWN, oznacza: „oficjalne powołanie kogoś na jakieś stanowisko, zgłoszenie kandydatury do czegoś”. Zatem poprawna jest odpowiedź c. W języku potocznym można pozwolić sobie na użycie b.
Wybór między użyciem konstrukcji za pomocą i przy pomocy jest uzależniony od kontekstu. Za pomocą odnosi się wyłącznie do rzeczy: za pomocą narzędzi- poprawnie, za pomocą Marcina - niepoprawnie, a w dodatku można tym Marcina dotknąć. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje, że forma przy pomocy jest używana tylko w odniesieniu do osób, jednakże Mirosław Bańko w odpowiedzi na pytanie zadane kiedyś w poradni językowej PWN, napisał, że można coś zrobić zarówno przy pomocy kogoś jak i czegoś. Reasumując, jest więcej przy niż za.