Wolin (Yuloin / Julin / Jomsborg / Jumme / Wineta)¹ to miasto położone na południowym cyplu wyspy Wolin, oddzielonej na wschodzie od stałego lądu przez wody cieśniny Dziwnej.

Onegdaj było to prawdopodobnie największe miasto nad Bałtykiem zawdzięczające swoje bogactwo położeniu na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych ówczesnego świata. Tutaj można było kupić greckie łuki, wino z Italii i kamienne naczynia z Norwegii, najdelikatniejszy jedwab z Bizancjum i towary wyprodukowane na zachodzie Europy. Szacuje się, że u szczytu swej świetności Wolin liczył około 9–10 tysięcy mieszkańców i był większy niż Poznań i Gniezno razem wzięte! Dzisiaj liczy niecałe 5 tysięcy mieszkańców, ale Słowianie i Wikingowie nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa.

Na zachód od tego miasta żyje pewien szczep należący do Słowian, zwany ludem Welteba. Żyją oni w borach na północny zachód od krain Mesko [Mieszka]. Posiadają oni potężne miasto nad Oceanem [Bałtykiem], mające dwanaście bram. Ma ono przystań, do której budowy używają warstw przepołowionych pni. Wojują oni z Mesko, a ich siła bojowa jest wielka. Nie mają króla i nie dają się prowadzić jednemu władcy, a sprawującymi władzę wśród nich są ich starsi.Ibrahim ibn Jakub

Według badań archeologicznych około VII–VIII wieku u przeprawy przez Dziwnę powstał gród, który z racji korzystnego położenia szybko wzrastał, a z czasem stał się głównym miastem plemienia Wolinian. Miasto słynęło z handlu, ale także z własnej rzemieślniczej produkcji wyrobów z bursztynu, skór, rogu i gliny. Bogactwo i sława wkrótce przyciągnęły tu również przedstawicieli innych nacji i obok Słowian żyli tu także Wikingowie, Bałtowie, Madziarzy, Rusini, Sasi, Żydzi i wiele innych. Różne narody na przestrzeni wieków różnie miasto nazywały, więc możliwe, że wszystkie te nazwy: Jómsborg, Jumme, Julin czy Wineta (Vineta) odnoszą się do jednego grodu.

W latach 965–966, czyli akurat wtedy, gdy Mieszko, syn Siemomysła, przyjmował chrzest, po krajach słowiańskich podróż odbywał Ibrahim ibn Jakub, Żyd z hiszpańskiej Tortosy, od którego pochodzi informacja o bogatym mieście u ujścia Odry toczącym wojny z Mieszkiem. Wiemy, że Wolinianie z Mieszkiem wojowali, więc prawdopodobnie mowa właśnie o ówczesnym Wolinie.

W 967 roku sprzymierzeni z Wieletami Wolinianie, dowodzeni przez niemieckiego banitę Wichmana, zaatakowali Polan. 21 lub 22 września, w decydującej bitwie Mieszko zdołał ich pokonać i zhołdować, a być może nawet przyłączyć Pomorze do swojego kraju. Możliwe więc, że to już nasz kniaź wzniósł w Wolinie nowe umocnienia w postaci potężnego wału o charakterystycznej dla Polan konstrukcji hakowej. Jego pozostałości zostały niedawno odkryte przez archeologów.

Ponoć tysiąc lat temu swoją siedzibę mieli tutaj na wpół legendarni Jomsborczycy – drużyna zabijaków spod ciemnej gwiazdy złożona głównie z Wikingów i Słowian. Ponoć ci słynący z waleczności wojowie, za odpowiednią opłatą walczyli także po stronie Mieszka, a potem – Bolesława Chrobrego. Zresztą, kto by nie chciał walczyć przy boku naszego króla, którego wrogowie lękali się jak ognia i pewnie nieraz brali nogi za pas, jeno posłyszawszy jego imię.

Szczyt rozwoju Wolina przypadł na końcówkę XI wieku, kiedy był największym z miast leżących nad Bałtykiem, a ponoć także w całej Europie, i liczył około 9–10 tysięcy mieszkańców. Jedenastowieczny kronikarz Adam z Bremy pisał:

Za Lucicami, których inaczej zwą Wieleci, biegnie rzeka Odra, najobfitsza z rzek Słowiańszczyzny. W jej ujściu, którym zasila scytyjskie bagna, przesławne miasto Jumme zapewnia nader uczęszczany punkt postoju dla barbarzyńców i Greków, którzy mieszkają naokoło. Ponieważ na chwałę tego miasta wypowiada się rzeczy wiele i zaledwie godne wiary, chętnie dorzucę kilka słów godnych opowiedzenia. Jest to rzeczywiście największe z miast, jakie są w Europie. Zamieszkują je Słowianie łącznie z innymi narodami, Grekami i barbarzyńcami; także i sascy przybysze otrzymują prawo zamieszkania, byleby tylko nie występowali z oznakami swego chrześcijaństwa. Wszyscy bowiem mieszkańcy jeszcze dotąd podlegają błędom pogaństwa; zresztą pod względem obyczajów i gościnności nie znajdzie się lud bardziej uczciwy i przychylny [...]. Jest tam latarnia morska, którą mieszkańcy nazywają ogniem greckim.

W 1098 roku Wolin został złupiony przez duńskie wojska króla Eryka I, a w XII wieku był jeszcze kilkakrotnie przez Duńczyków odwiedzany. Ci czasem tylko rabowali, a czasem również puszczali gród z dymem. Ostatecznie, wraz z kilkoma innymi czynnikami, takimi jak zamulenie rzeki utrudniające żeglugę statków, stało się to powodem upadku miasta. Dla porównania dodam, że w XVI wieku Wolin liczył już tylko około 400 mieszkańców.

Jeśli podczas zwiedzania skansenu zgłodniejemy, to możemy skosztować prawdziwego, wypieczonego na kamieniu podpłomyka. Podpłomyki są tym smaczniejsze, że wypiekające je białogłowy również wyglądają bardzo przekonująco, i wcale nie dzięki przyodziewkowi jeno. Szkoda tylko, że miodu się napić nie można było.

Pobyt w grodzie wspominam bardzo miło i żałuję tylko tego, że jednak jest to skansen. Ciekawe, czy gdyby się znalazło odpowiednio dużo ochotników-zapaleńców, to byłaby szansa, by wioska zaczęła żyć własnym życiem, zaludniła takimi, którzy żyliby tu i pracowali przez cały rok. W pewien sposób udaje się to chyba osiągnąć raz w roku, podczas Festiwalu Słowian i Wikingów – imprezy odbywającej się od 1993 roku w pierwszy weekend sierpnia.

Do skansenu można dojechać tylko drogą prowadzącą od Recławia. Ewentualnie można zostawić samochód gdzieś w okolicy ratusza i spacerkiem przejść na wyspę przez most obrotowy. Zaraz za nim skręcamy w prawo i schodzimy schodami na wyspę, dalej ścieżka doprowadzi nas pod bramę grodu. W 2012 roku skansen był czynny od kwietnia do października w godzinach:

kwiecień – czerwiec 10.00–16.00

lipiec – sierpień 10.00–18.00

wrzesień – październik 10.00–16.00

Bilet normalny kosztował 8 zł, a bilet ulgowy – 6 zł.

Nieopodal kościoła Świętego Mikołaja znajduje się park, a w nim rzeźba Świętowita (Światowida), będąca większą kopią znalezionej w tym miejscu niewielkiej (około 9-centymetrowej) figurki pochodzącej z drugiej połowy IX wieku, którą można zobaczyć w Muzeum Regionalnym. Odkrycie jej dowiodło wcześniejszej niż sądzono znajomości abstrakcyjnych wierzeń wśród Słowian. Świętowit był bogiem wojny i światła czasem utożsamianym z ogólnosłowiańskim Perunem – bogiem burz i piorunów, czasem uznawanym za jego syna. W swojej kronice Słowian z 1172 roku Helmold pisał: Między różnokształtnymi zaś bogami słowiańskimi szczególniej jaśnieje Świętowit, bóg ziemi Rugian, jako szczególnie skuteczny w swych odpowiedziach. W porównaniu z nim innych jakby za pół-bożków uważają...

Idąc w kierunku nabrzeża, docieramy do niewielkiego portu, przy którym często można zobaczyć zacumowane jachty. Teraz pełni on oczywiście jedynie rolę rekreacyjną, ale w 1985 roku przy okazji prac archeologicznych odkryto tu pozostałości portu, który funkcjonował od IX do XII wieku, a więc w czasie największe świetności Wolina.