Widok niebiesko-żółtej flagi, zawieszonej na ratuszu przez ukraińskich nacjonalistów, był dla lwowian potężnym szokiem. Proklamacja niepodległego państwa Ukrainy spotkała się z natychmiastową reakcją polskich mieszkańców miasta. Nieodzowny konflikt, w którym główną rolę grały narodowe aspiracje obu stron, wkraczał w decydującą fazę.

„Ruś to Polska, a co nie polskie - to Moskwa”

Wiek XIX to czas, w którym na terenie całej Europy wyłaniają się rozmaite nacjonalizmy. Rusiński ruch narodowy (dzisiejszego terminu: „Ukraina”, podkreślającego odrębność od Rosji, zaczęto używać dopiero na początku XX wieku), odwołujący się do tradycji Rusi Kijowskiej i niezależnej Kozaczyzny, był początkowo lekceważony zarówno przez Rosjan, jak i Polaków. Obie te nacje odmawiały Rusinom statusu odrębnego narodu, choć nie do końca z tych samych powodów. Ci pierwsi uważali ich za swoich pobratymców, a całość zamieszkanych przez nich ziem nazywali po prostu „Małorosją”. Z kolei dla Polaków rusiński separatyzm stanowił zagrożenie dla tradycji wieloetnicznej I Rzeczypospolitej, której czuli się głównymi spadkobiercami. Jeden z liderów konserwatystów krakowskich rzecz ujął w następujący sposób: Ruś to Polska, a co nie polskie - to Moskwa. Na będący w powijakach naród przychylniejszym okiem patrzyły jednakże Austro-Węgry, które w żywiole ukraińskim widziały potencjalne narzędzie do destabilizowania wrogiego Imperium Rosyjskiego

Nic więc dziwnego, że to w warunkach galicyjskiej autonomii nacjonalizm ukraiński rozwijał się najprężniej. Nie dziwi także fakt, że szybko zwrócił się on przeciwko Polakom, z którymi prowadził niewypowiedzianą wojnę o wpływy na tym terenie, co zgodnie z zasadą divide et impera było władzom CK Monarchii jak najbardziej na rękę. Jedną z pierwszych ofiar owej wojny został namiestnik Galicji Andrzej hr. Potocki, zastrzelony w 1908 roku we Lwowie przez - dzisiaj powiedzielibyśmy: terrorystę - Mirosława Siczyńskiego (jego imię ozdabia obecnie jedną z ulic miasta). Ukraińcy, w przeciwieństwie do Polaków, którzy w porę zdążyli przejść do obozu alianckiego, do samego końca I Wojny Światowej trzymali się państw centralnych. W oparciu o nie powstać miała niepodległa Ukraina w najbardziej optymalnych granicach. Nadzieje pokładane w przede wszystkim Cesarstwie Niemieckim znalazły wyraz w popularnej ówcześnie piosence: Od Kijewa do Berlina, szcze ne wmerła Ukraina/Hajdamaky wse hulajut Deutschland, Deutschland uber alles. Rachuby na zwycięstwo Niemiec okazały się błędne, co oznaczało, że ukraińscy nacjonaliści w walce o własny kraj mogli liczyć tylko i wyłącznie na siebie.

Listopad, dla Polaków niebezpieczna pora

Bitwa o Lwów rozpoczęła się 1 listopada 1918 roku. Tego też dnia padł w boju pierwszy Polak – peowiak Andrzej Bataglia, biorący udział w bohaterskiej obronie szkoły im. Henryka Sienkiewicza przed natarciem sił ukraińskich. Każdą wojnę domową cechuje bezwzględność, ale okrucieństwo Ukraińców było dla współczesnych szczególnie szokujące. Zwłaszcza, że niejednokrotnie dotyczyło ono cywili (rozstrzelanie bezbronnych mężczyzn w hotelu Esplanada), a także rannych (atak moździerzowy na szpital wojenny zorganizowany w budynku politechniki). Od 14 dni szaleje na ulicach Lwowa krwawa, bratobójcza walka. Nad ludnością cywilną zawisła groza anarchii, głodu i rozpętania najdzikszych instynktów, których wyrazem są poczynania ukraińskiej soldateski mordującej bezkarnie po domach zgoła niewinne ofiary. W ciągu całej 4-letniej wojny żaden najezdnik na żadnym innym terenie wojennym nie dopuścił się do takich ataków gwałtu i bezprawia jak te, na których pastwę od ukraińskiego zamachu pamiętnej nocy 1 listopada jest po dziś dzień nasze miasto przez ukraińską siłę zbrojną wystawione. – oznajmiał w odezwie z 15 listopada Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, który 2 lata później, dokładnie w drugą rocznicę zakończenia walk, bohaterstwo Lwowa nagrodził Orderem Virtuti Militari.