Ten zbiór opowiadań tworzą przede wszystkim „Posłowie” napisane przez tłumacza Andrzeja Czcibora-Piotrowskiego¹, „Postscriptum”², „Pieśń dziadowska, którą napisali czytelnicy”³ i - rzecz fenomenalna – postscriptum autora na końcu każdego z opowiadań. Jakże ciężko mi się czytało tych dwanaście pieśni i legend. Jak zwykle przed lekturą przeczytałem informację z okładki. Oczywiście są to wczesne opowiadania, dotąd niepublikowane w Polsce, więc nie spodziewałem się, że znajdę tam finezję, surrealizm, czarny humor na takich literackich wyżynach jak w „Postrzyżynach”, „Pociągach pod specjalnych nadzorem”, czy „Obsługiwałem angielskiego króla”. Ale jakże tak nie przeczytać Hrabala! Pierwsze polskie wydanie! Rzecz dotąd nieznana! Wczesne opowiadania!

W bardzo lekkim i interesującym „Posłowiu” tłumacz opisuje swoje pierwsze spotkania z literaturą Hrabala, padają, nieznane tak zwykłemu czytelnikowi jak ja, czeskie nazwiska, które może warto zapamiętać. Przypomina trudne dla literatury obozu socjalistycznego lata sześćdziesiąte. Powołuje się na przypadki pewnie nieobce większości działań związanych z literaturą w tamtych latach. Próbuje pokazać Hrabala jako pisarza czerpiącego z tamtych lat pełnymi garściami dla swego poniekąd cynicznego i złośliwego obrazu czeskiego społeczeństwa.

W „Postscriptum” Hrabal króciuteńko tłumaczy czytelnikowi jak powstają legendy. Legendy w jego rozumieniu. Legendy, które rodzą się na stypach i weselach, przekazywane przez biesiadników, uczestników wydarzeń, kolejnym pokoleniom; obrastające w kolejne dopowiedzenia, a pewnie i niedopowiedzenia, które urozmaicają przekaz z ust do ust przy piwie, w gospodach, szynkach, karczmach… Gdzie wyobraźnia miesza się z rzeczywistością aż powstanie legenda, do której nic już nie można dodać, ani nic z niej ująć (…)⁴.

Jaka gratka na samym początku! Od razu uśmiech. Trochę skojarzeń z Tischnerem i stylem jego „Filozofii po góralsku”. Mianowicie Hrabal raczy nas cytatem z niejakiego Miśka Meisnera, pewnie jednego z jego ludowych mistrzów, może sąsiada, może bywalca knajp? Któż wie? A zatem: Jeśli masz fart, to zdechniesz jak panisko!⁵ Ile w tych słowach ludowej, knajpianej fantazji! Zastanawiałem się, czy Hrabal cytując te słowa, identyfikuje się z nimi, gloryfikuje tych, którzy wyrażają takie postawy, czy dokłada może cegiełkę do złośliwego obrazu czeskiego społeczeństwa, albo świetnie wprowadza czytelnika w atmosferę zbioru opowiadań? A „Pieśń dziadowska, którą napisali czytelnicy” to majstersztyk humoru. Została stworzona, jak sam tytuł sugeruje, z tego, co napisali czytelnicy, później się dowiadujemy, że z listów. Mamy tutaj portret samego pisarza napisany przez czytelników. Wiemy więc jak go widzieli w latach 60. Od „stawiania pomników”, wychwalania, chylenia czoła po wyzwiska i przekleństwa. Od zwracania się do niego per „pan” i „mistrz” po epitety typu „obrzydliwy typie”, „ty zboczony staruchu”, „wstrętny wieprzu”, „piwoszu ty jeden nienachlany”, „gnoju”, „wieprzu zwichrowany”, „gorszycielu młodzieży”, „patologiczny seksualnie osobnik”, „łajdak, szalbierz, może pedał albo impotent”.