Podróże małe i duże

Piotrków Trybunalski – przewodnik (Polska)

Plac kościuszki kościół BernardynówKościół farny Świętego Jakuba

Piotrków Trybunalski, według legendy, został założony przez żyjącego w I połowie XII wieku potężnego możnowładcę Piotra Dunina zwanego Włostowicem. Pokutując za czyn nierycerski, miał on w Polsce wybudować 77 kościołów, w tym pierwszy kościół w Piotrkowie pod wezwaniem św. Jakuba. Czy tak było, tego nie wiadomo, lecz ponoć w każdej legendzie znaleźć można ziarnko prawdy1. Od imienia Dunina ma pochodzić patronimiczna nazwa miasta, której drugi człon – Trybunalski – został nadany dla upamiętnienia Trybunału Koronnego, najwyższego sądu dawnej Rzeczypospolitej mającego tutaj swoją siedzibę przez 214 lat, poczynając od 1578 roku, aż do katastrofy państwa polskiego u schyłku XVIII wieku.

Okolice rynku trybunalskiego 2Kościół i klasztor panien dominikanek w murach miejskich
Wieża ciśnień okolice dworcaDeptak w tle kościół prawosławny pod wezwaniem wszystkich świętychWieza kościoła farnegoSąd okregowyRynek Trybunalski

Historia

Dworzec kolejowy przed remontemDworzec kolejowyKościół BernardynówOkolice rynku trybunalskiego3Peron dworca kolejowego przed remontemPeron dworca kolejowegoStary cmentarzStary cmentarz1Stary cmentarz2

Jak już wspomniano, historyczne początki Piotrkowa nie są znane. Pierwsza informacja o mieście spotkana w źródłach historycznych pochodzi z przywileju księcia krakowskiego wystawionego w 1217 roku, który potwierdza wyrok sądu książęcego korzystny dla położonego nieopodal klasztoru cystersów w Sulejowie. Jako miasto Piotrków zostaje po raz pierwszy wymieniony w dokumencie Władysława Łokietka z roku 1313. Znajdujemy w nim słowa …in civitste nastra Petricouiensi, co pozwala historykom na stawianie tezy o tym, że Piotrków prawa miejskie otrzymał już pod koniec XIII wieku.2

W ciągu XIII wieku Piotrków rozwinął się w znaczną i ludną osadę, gdzie władcy księstw łęczyckiego i sieradzkiego zwoływali zjazdy rycerskie i odbywali sądy. Prawdopodobnie w trakcie jednego z takich zjazdów, który w roku 1291 zwołał tutaj książę sieradzki Władysław Łokietek, Piotrków otrzymał przywilej lokacyjny i prawo miejskie. Niestety, pierwsze dokumenty miejskie Piotrkowa uległy zniszczeniu około 1400 roku, kiedy wielki pożar zniszczył zabudowę i naruszył mury miejskie stawiane w drugiej połowie XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego. Mniej więcej w tym okresie zbudowana została Fara – najstarszy z piotrkowskich kościołów, którego mury bywały świadkami wydarzeń mających znaczenie dla królestwa polskiego, bowiem to właśnie tu uroczystymi nabożeństwami zaczynały się w XV i XVI wieku zjazdy generalne szlachty polskiej i obrady sejmowe, a później sesje Trybunału Koronnego. Tu rozpoczynali swoje rządy, obierani władcami na sejmach elekcyjnych potomkowie Władysława Jagiełły, który w 1404 roku potwierdził wszystkie dawne przywileje Piotrkowa i nadał jego mieszkańcom prawo magdeburskie zapewniające samorząd i królewską opiekę. Tu także składali pierwsze hołdy władcom Rzeczypospolitej wielcy mistrzowie Zakonu Krzyżackiego.

Na zjeździe generalnym, zwołanym do Piotrkowa przez króla Jana Olbrachta

w styczniu 1493 roku, nastąpiło końcowe ustalenie kształtu parlamentu polskiego. Te wydarzenia spowodowały, że Piotrków był w tym okresie drugą polityczną stolicą królestwa. Nic więc dziwnego, że wieki XV i XVI to najlepszy okres w dziejach grodu. Upadek miasta przyniosły dopiero klęski żywiołowe i skutki wojen ze Szwecją toczonych w XVII

i początkach XVIII wieku.

Wielki pożar, który wybuchł we wrześniu 1786 roku, zniszczył barokową zabudowę Starego Miasta. Odbudowane w początkach XIX wieku, zachowało tylko średniowieczny układ urbanistyczny i zabytkowe kościoły. Miejskie mury obronne, które utraciły swoje znaczenie i były w złym stanie technicznym, zostały w większości rozebrane przed 1827 rokiem. Do dziś zachowały się trzy ich fragmenty, z których najokazalszy znajduje się w fasadzie dawnego klasztoru sióstr Dominikanek przy placu Kościuszki, drugi przy kościele oo. Jezuitów, zaś trzeci – u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i ulicy Garncarskiej, przy plebanii kościoła farnego.3 Ratusz – dawna siedziba Trybunału Koronnego – zburzono dopiero po 1867 roku, z polecenia władz gubernialnych.

W tym trudnym dla miasta okresie pewnego splendoru dodawały mu, powstałe na przełomie XVII i XVIII wieku, kolegia jezuitów i pijarów kształcące młodzież szlachecką ze znacznej części kraju. W XVIII wieku pobierali tu nauki ludzie, którzy zapisali się w historii Polski jako ważne postacie życia politycznego i naukowego, tacy jak Stanisław Konarski (reformator oświaty) czy Stanisław Małachowski i Tomasz Maruszewski (współtwórcy Konstytucji 3 Maja).

W okresie rozbiorów Piotrków uzyskał możliwości rozwoju i odzyskał w pewnym stopniu dawne znaczenie. Stało się to po przeprowadzeniu przez miasto w 1846 roku pierwszej w Polsce linii tzw. Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i posadowieniu tutaj siedziby władz utworzonej w 1867 roku guberni piotrkowskiej, która funkcjonowała do wybuchu I Wojny Światowej. W tym okresie powiększony został kilkakrotnie obszar zabudowy miejskiej Piotrkowa, powstało nowe centrum pomiędzy Starym Miastem i linią kolejową, rozwinęły się zakłady przemysłowe, a ludność miasta wzrosła do 40 000.

W okresie I Wojny Światowej Piotrków, znajdując się pod okupacją austro-węgierską, ponownie zyskał znaczenie ośrodka politycznego, będąc miejscem szczególnie ożywionej działalności patriotycznej i rekrutacji Legionów Polskich. W Piotrkowie znajdowały się: Komenda Legionów Polskich, Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego, działały szpitale i szkoły wojskowe. Drukarnie piotrkowskie wydawały tysiące publikacji, które rozchodziły się na cały okupowany kraj.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Piotrków, jako miasto powiatowe w województwie łódzkim, stracił swoje dotychczasowe znaczenie centrum administracyjnego i ośrodka politycznego. W latach 1939–1942 w obrębie Starego Miasta powstało pierwsze na okupowanych ziemiach polskich i pierwsze w Europie getto żydowskie założone przez niemieckie władze okupacyjne.4 Ponowne ożywienie miasta przyszło w roku 1975, kiedy na dwadzieścia cztery lata zostało ono stolicą województwa. W swoich dziejach Piotrków nigdy nie był grodem silnym gospodarczo. Lata jego świetności zawsze wiązały się z okresem pełnienia roli ponadregionalnego ośrodka administracyjno-politycznego.

Zwiedzanie

Zamek Królewski

Zamek Królewski

Będąc w Piotrkowie warto zobaczyć między innymi Zamek Królewski. Znajduje się on we wschodniej części miasta, na lewym brzegu rzeczki Strawy. Inicjatorem jego budowy był Zygmunt Stary. Obiekt wybudowano w latach 1512–1519 r. według projektu Benedykta zwanego Sandomierzaninem. Część parterowa Zamku pełniła funkcję gospodarczą, wyższe dwie kondygnacje miały charakter mieszkalno-rezydencjalny. Apartament królewski znajdował się na pierwszym piętrze, natomiast na najwyższej kondygnacji znajdowała się sala „palatium-stubam superiorem”. Co ciekawe, każda kolejna kondygnacja budynku jest wyższa od poprzedniej.5 Obecnie zamek jest siedzibą Muzeum Okręgowego. Do najcenniejszych prezentowanych w nim ekspozycji należą: prehistoria Ziemi Piotrkowskiej, dzieje miasta oraz zamku oraz Poczet Królów i Książąt Polskich anonimowego autora z drugiej połowy XVIII wieku.6

Zamek Królewski

Rynek Trybunalski

Fragment rynku trybunalskiego

Niedaleko Zamku znajduje się Rynek Trybunalski. Był to centralny punkt średniowiecznego miasta, na środku którego stał ratusz oraz zachowany do dziś pręgierz.

kościół pw. św. Jacka i św. Doroty

Obowiązkowym punktem podczas wizyty w mieście są także kościoły. Najstarszą świątynią w Piotrkowie jest kościół pw. św. Jacka i św. Doroty, który należał do dawnego zespołu klasztoru Dominikanów. Kościół wybudowano w latach 1331–1340 i przebudowano w XVII wieku w stylu barokowym, a potem rokokowym.

kościół św. Franciszka Ksawerego

Kościół Jezuitów

Kolejny obiekt sakralny – dawne kolegium jezuickie – to kościół św. Franciszka Ksawerego z obrazem Maryi Trybunalskiej, patronki polskich parlamentarzystów. Tradycja przypisuje obrazowi cudowne właściwości – w roku 1732 Matka Boża Trybunalska uchroniła miasto przed pożarem. W kościele farnym pod wezwaniem św. Jakuba na uwagę zasługuje ołtarz główny z obrazem Zaśnięcia Matki Boskiej.

cerkiew pod wezwaniem Wszystkich Świętych

Cerkiew Wszystkich Świętych

Warta obejrzenia jest również prawosławna cerkiew pod wezwaniem Wszystkich Świętych, która całkiem niedawno przechodziła generalny remont. Powstała ona w latach 1844–18477.

Cerkiew Wszystkich Świętych

pałac w Bykach

Pałac w Bykach

Kolejna miejska atrakcja to pałac w Bykach. Byki były niegdyś wsią leżącą nieopodal miasta, obecnie są częścią Piotrkowa. Data budowy pałacu nie jest znana. W XV–XVI wieku Byki stanowiły centrum kilkuwioskowego klucza dóbr rodziny Bykowskich. Wspomniana rezydencja położona jest malowniczo w dużym parku z zabytkowym drzewostanem. Jest ona w większości budynkiem dwukondygnacyjnym, część środkowa i baszta północna są trzykondygnacyjne. W pałacu na uwagę zasługują renesansowe obramienia okien i portale. Na terenie zabudowań obecnie mieści się Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego.

 Iwona Gretka
  1. Schyndel I., Skiba-Skibińska M., Diabły, czaty i czarownice. Legendy o Piotrkowie, Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Próchnika, Piotrków Trybunalski 2012, s. 15

  2. Gąsior M., Materiały Muzeum Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, Muzeum Okręgowe

  3. Szokalska K., Małolepszy P., Bykowski J, Piotrków Trybunalski. Stolica Piotrków, Vega Studio Ady, na zlecenie Urzędu Miasta Piotrkowa Trybunalskiego, Kwidzyn 2011, s. 19

  4. Wojtczak R., Fidala A., Słownik geograficzny powiatu piotrkowskiego”, Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Próchnika, Piotrków Trybunalski 2011, s.1 26

  5. Red.: Departament Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego, Szlakiem zamków regionu łódzkiego, Urząd Marszałkowski w Łodzi, Łódź 2013

  6. Red.: Wydział Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego, Atrakcje turystyczne regionu łódzkiego, Urząd Marszałkowski w Łodzi, Łódź 2013, s. 34

  7. Machlański P., Podolska J., Stańczak T., Spacerownik po regionie czyli szlakiem zamków w województwie łódzkim, Biblioteka Gazety Wyborczej, s. 28-31

PodróżeKulturaMuzykaHistoriaFelietonyPaństwo, polityka, społeczeństwoPowieści i opowiadaniaKącik poezjiRecenzjeWielkie żarcieKomiks
PrzewodnikiAlbaniaNepalPolskaRumunia
Oceń zamieszczony obok artykuł.
Minister kazał, więc uprzejmie informujemy, że nasze strony wykorzystują pliki cookies (ciasteczka) i inne dziwne technologie m.in. w celach statystycznych. Jeśli Ci to przeszkadza, możesz je zablokować, zmieniając ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Pliki cookies (ciasteczka) i podobne technologie.