Jesień jest ładna. No oczywiście nie będziemy opisywać jej uroków, bo przed nami zrobiono to lepiej. Jesień przyszła i tutaj, gdzie Marcin zbudował dworek, zapraszał gości i żył.

Jasiek wyszedł na spacer, by podziwiać uroki jesieni. Jasiek ma taką konstrukcję myślową, jaką nadał mu autor i nic na to poradzić nie można. Miał zamiar iść do pustelnika zapytać, jak on jesień i zimę spędza, ale spotkał po drodze Agatę. Agata wyszła spod ręki Reymonta. To ona rozpoczyna powieść „Chłopi”. Idzie, wyrzucona przez bliskich, i Jasiek pyta ją, gdzie to idziecie dobra kobieto.

We świat do ludzi dobrodzieju kochany – w taki świat

– Chodźcie do nas, Marcin znajdzie wam miejsce. Będziecie pomagać piec chleb. Umiecie, prawda Agato?

– Umiem, a jakże panie, umiem.

– No. To chodźcie, przezimujecie u nas, a na wiosnę wrócicie do swoich.

I została Agata w Marcinowym dworku na zimę. A Marcin odezwał się tymi słowy do Jaśka:

– Dobrze, że nie spotkałeś jakiejś dziecięcej krucjaty z powieści pana Andrzejewskiego „Bramy raju”. Nie miałbym miejsca, by ich kwaterować, i uchronić przed tym, co ich czeka.

– Nigdy nic nie wiadomo Marcinie, co będzie.

Co autor wymyśli? I to jest najlepsze.

*

Tam ja ubrany nieszczęśliwym ciałem Jako męczennik, anioł, królowałem

Juliusz dostał febry. To ta jesień i klimat zabójczy dla suchotników. Ciało rzeczywiście otrzymał nieszczęśliwe, ale duch. Ho, ho. Ducha otrzymał potężnego i całe życie go wzmacniał, a potem posadził swojego ducha na tronie i napisał o nim wielki poemat.

No, ale teraz Juliusz cierpi. Lekarstwa na to nie ma. Wypoci się tylko, odpocznie, prześpi, i poczuje się lepiej. Marcin przyniósł mu kurczaka gotowanego, chleba i wina. Juliusz lubił jadać sam, Marcin o tym wiedział, i dyskretnie się usunął, chociaż chciałby porozmawiać z nim. Choćby o tej wizycie Niemcewicza, ale… trudno. Chory, nie będzie mu teraz zawracał tym głowy. A jakby tak zaprosić Aleksandra Fleminga, który wynalazł penicylinę. Przybyłby, ofiarował Juliuszowi zapas leku, i Juliusz wyzdrowiałby, i żył 86 lat, i miałby dzieci i wnuki, które… no właśnie, co by robiły te jego wnuki?

*

Na kogo teraz padnie. To pytanie zadawali sobie wszyscy goście z naszego dworku. Było tam już kilkadziesiąt osób i Marcin trochę zaniedbywać zaczął młyn, gdyż wiele czasu zajmowało mu angażowanie się na różny sposób w relacje z gośćmi. Inna rzecz, że to była jedyna okazja, by porozmawiać z wieloma z nich. Właściwie ze wszystkimi. Nigdy by nie miał możliwości porozmawiania z pisarzem, reżyserem czy kimś takim jak Juliusz Słowacki.

A on poczuł się lepiej, febra ustąpiła, i poszedł wykąpać się w jeziorze, które, położone w puszczy, kusiło krystalicznie czystą i zimną wodą. Juliusz uważał, że zimne kąpiele pomagają mu, co do końca prawdą nie było, ale cóż… tak myślał. Pustelnik widział drobną postać kąpiącą się w jeziorze, i postanowił zapytać Jaśka o niego.

A tymczasem przed dworkiem spotkał Juliusz młodego chłopaka, lat około 20, w niemieckiej panterce, z biało czerwoną opaską na ramieniu, siedzącego i palącego papierosa. Chciał zagadać i przywitać się, lecz od chłopaka rozchodził się nieprzyjemny zapach.

– Witam pana. Jestem Leszek, pseudonim „Kordian”. Ten zapach z kanału, ale wywietrzeje.

– Niech pan, panie „Kordian”, idzie się wykąpać w jeziorze, i wróci tutaj, porozmawiamy.

– Dobrze, porozmawiamy. Mamy, o czym. Pan, poznaję, Słowacki. Ten, co to „kamienie na szaniec… na śmierć po kolei” – prawda?

– Tak.

Juliusz wrócił do dworku, a Marcin widząc nowego gościa, że on z Powstania, poprosił Juliusza, by obejrzał album ze zdjęciami z Powstania.

*

Pustelnik zobaczył kolejną osobę, która przyszła się wykąpać. Tym razem postanowił porozmawiać z nim. Poznał, że to powstaniec. Już raz uratował powstańca. Był to powstaniec z pamiętnego 1863 roku. Wtedy podał mu rękę, kiedy tamten ranny, trafiony przez rosyjski okręt, tonął. On, nie wiadomo, jak to się stało, poszedł po wodzie do niego, i wyciągnął go z topieli. I teraz ujrzał młodego Leszka – „Kordiana”, który również należał do tej kategorii młodych Polaków, którzy poszli, bo tak trzeba było.

– Niech pan się posoli, o, tutaj jest chleb, ryba, a ja wypiorę panu panterkę i wysuszę.

– Dziękuję ci dobry człowieku. W kanale byliśmy kilka dni, jak szczury, i stąd ten zapach.

– A gdzie to pan „Kordian” się wybiera?

– Ja do dworku Marcina, dostałem zaproszenie. Chcą porozmawiać ze mną o tamtych dniach. 63 dniach.

*

– No to idź do Marcina, tam na ciebie czekają, opowiedz im o tym, co przeżyłeś.

Pustelnik pożegnał się z Leszkiem – „Kordianem” i wypłynął na jezioro łowić ryby. W tym czasie do dworku Marcina przybył kurier. Kurier z Warszawy. Jan Nowak-Jeziorański. W drodze do Londynu zaczepił o dworek Marcina, by zdać relacje z tych dni w Warszawie. 63 dni.

Dość szybko przybył też zły duch Maksymilian, który niestrudzenie siał zło.

– Pamiętam – zaczął Maksymilian – te nerwowe godziny przed, jak to oni określali, godziną „W”. Widziałem, jak rwali się do boju, młodzi i piękni. A ja widziałem już to miasto pełne ruin i stosy, stosy trupów. Przyszedł wasz czas, mówiłem do chłopaków z SS. Możecie wszystko. Możecie palić szpitale, zabijać wszystkich, wymazywać to miasto z map na zawsze. Tamci zaczekają, nie martwcie się, zaczekają aż wy zrobicie swoje.

Juliusz poczuł się winny.

– Panie Juliuszu, przecież pan pisał o tym, przewidział pan to wszystko. Musiał pan to przeczuwać, że to się tak skończy. Dlaczego pan ich do tego namawiał pisząc:

a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec

– Weźmy pana Leszka, nawet pseudonim konspiracyjny wziął od pana. Czyż nie było innej drogi? Czy aż taka ofiara była potrzebna?

– Panie Marcinie, tak, ja to przeczuwałem, ale widziałem jednocześnie tych młodych, jak giną w 50 stopniowym mrozie na Syberii, zapomniani, wykreśleni ze świadomości. Tak, ma pan rację panie Marcinie, można było nie walczyć, tylko właśnie tak by się to skończyło, wszystkich by wywieźli, i tam w tym mroźnym piekle, unicestwili. A tak oni wszyscy napisali swoją krwią list do potomnych. Innej drogi nie było. Nie było.

*

A tymczasem pan Roman Brandstaetter udał się do Ziemi, po której chodził Jezus. Chciał spotkać się z paroma osobami, gdyż nie dawało mu spokoju pewne wydarzenie.

*

Siedziałem – pamiętam – w biurze Ministerstwa Skarbu w Warszawie i pisałem, właściwie przepisywałem kolumny cyfr. Praca niezmiernie nudna. Wtedy to anioł szepnął mi: wyjrzyj no Juliuszu przez okno, rzuć te cyfry, zobacz, zobacz, co będzie. I ujrzałem tych młodych w panterkach z biało-czerwonymi opaskami, jak bronili barykady. Ale ujrzałem też, jak czerwony szatan wił się za rzeką. Wił się z radości.

*

A Marcin tymczasem poprosił Jaśka, by zamontował na dachu antenę radiową. Chciał słuchać rozgłośni polskiej Radia Wolna Europa, lecz potężne zagłuszanie uniemożliwiało mu to. Zbliżała się rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego i rozgłośnia zaprosiła generała „Bora” do wygłoszenia cykl pogadanek o Powstaniu, więc Marcin chciał posłuchać argumentów dowódcy, który posłał w bój kwiat warszawskiej młodzieży. Kurier z Warszawy, Jan Nowak-Jeziorański, doradził, jaką antenę zrobić, i Jasiek wyszedł na dach, i zamontował konstrukcję, która zadziwiła wszystkich.

– Jak to Marcinie będzie, ten drut na dachu ściągnie głos z Monachium, i ty go usłyszysz? – pytali sąsiedzi Marcina.

– Tak będzie Józefie. Drut ściągnie głos generała „Bora”. Przyjdź i posłuchaj.

*

Kiedy Jasiek zainstalował antenę i wszyscy zaczęli słuchać Radia Wolna Europa, powstaniec warszawski „Kordian” wymknął się chyłkiem z dworku, i poszedł do lasu. Jasiek natomiast poszedł do swojego pokoju odczytać pocztę elektroniczną. Jeden e- mail zainteresował go szczególnie.

– Muszę go wydrukować i przeczytać Marcinowi. Ciekawe co on na to powie?

Jasiek wyjrzał przez okno i zobaczył powstańca idącego w stronę lasu.

*

– Tak, to była zła decyzja.

– To było skazanie na śmierć najlepszych i zagłada miasta.

Te zdania padały, kiedy słuchacze audycji, goście Marcina, schodzili się do saloniku.

– No, moi kochani, czas na posiłek, siadajcie, zaraz podam kołduny.

– Marcinie… przeczytaj ten list, przyszedł niedawno, godzinę temu.

Znalazłem was w Internecie. Czytam to, ale to jest za długie, teraz się tak nie pisze. Kto to będzie czytał? Podoba mi się, że „Kordian” stamtąd uciekł. On na pewno nie chciał słyszeć ciągle tego samego, że „warto było”, że „nie warto było”. Brawo Kordian.Internauta Axel

*

Przyszedł „Kris”. „Kris” to Sylwester Braun, człowiek, który fotografował Powstanie Warszawskie. Zrobił tysiące zdjęć. Utrwalił chwile, utrwalił czas. Marcin Cumft miał w swoich zbiorach jego album i często godzinami oglądał te zdjęcia, zdjęcia miasta i ludzi w czasie, kiedy miasto i ludzie ginęli. Ale czy na pewno ginęli? Przechodzili do historii.

Jedno zdjęcie szczególnie fascynowało Marcina, przedstawiało oddział powstańców, jakieś 20 osób maszerujących z pieśnią na ustach w pierwszym chyba dniu powstania. Była to grupa „chwatów”, z osłony drukarni. „Kris” spotkał ich przy zbiegu ulic Szpitalnej i Zgoda.

Oni maszerują i będą już zawsze maszerować na tym zdjęciu, a przyglądają im się ludzie stojący na balkonach. Na chwilę wyszli na balkon, bo usłyszeli śpiew. Patrzą na nich, a zaraz wrócą do swoich zajęć. Jeszcze nie wiedzą, nie przeczuwają, że to już ostatni raz widzą swoje pokoje, mieszkania. Ten dom wkrótce przestanie istnieć. Nie będzie już tego balkonu. Ale „Kris” zapisał balkon z patrzącymi na oddział ludźmi. Zapisał chwilę jedną z wielu, ale przecież inną. Bo tutaj są dwie rzeczywistości. Jedna to przygotowanie do walki, a druga – przygotowywanie obiadu. Już dogotowują się ziemniaki, za chwilę obiad zostanie podany, i nagle słychać śpiew z ulicy. Trzeba wyjść na balkon rzucić okiem, bo to przecież nasi, Powstanie. I „Kris” utrwalił dwie rzeczywistości naraz. Tak wyszło, i tak się na kliszy zapisało.

*

Za chwilę samolot amerykańskich linii lotniczych uderzy w wieżę, która góruje nad wielkim miastem. Mohamed krzyczy, krzyczy na cały głos, że Allach jest wielki. Przymyka oczy i widzi siebie, jako małego chłopca w małym egipskim miasteczku.

*

– Widziałem egipskie miasteczko, kiedy wybrałem się w wielką podróż na Bliski Wschód – Juliusz zaczął opowiadać o swojej podróży do egipskich piramid, i grobu Chrystusa. – Pamiętam dnia 28 października przybyłem łódką do Kairu. Pyszne miasto, piramidy z daleka widać było, pełno lasów palmowych, całe przedmieścia w ogrodach.

*

Mohamed przypomniał sobie, bo te parę chwil przed wbiciem się samolotu, który Mohamed pilotuje w wieże to wieczność prawie, a więc przypomniał sobie, jak spotkał pewnego człowieka, Gdy był chłopcem. Ten dziwny pan był to, my to wiemy, Maksymilian, który pojechał do Egiptu, by zasiać ziarno zła. Wyczuł, że ten chłopczyk z zamożnej egipskiej rodziny, będzie odpowiedni, kiedy będzie już dorosłym człowiekiem. To on pewnego wrześniowego dnia poprowadzi grupę młodych, gotowych na wszystko mężczyzn, na ostatni wielki lot. Zadrży wielkie miasto, zadrży świat, a wcześniej zadrżą dwie wielkie wieże, i to zrobią oni. A Mohamed będzie ich dowódcą. Mohamed Atta.

*

Mohamed Atta wbił się w historię. Wbił się samolotem amerykańskich linii lotniczych. Maksymilian tryumfował. Od wieków namawiał ludzi do złego. I byli, i są, będą tacy, którzy go słuchają. Idą tam, gdzie wskaże. Obiecuje Maksymilian sławę i sławę ofiarowuje.

A tymczasem w dworku Marcina rozpoczęły się przygotowania do koncertu. Wystąpić miał chłopak z Krakowa i zaśpiewać swoje piosenki, których w żaden sposób nie mógł zniszczyć czas. Coś w nich takiego było. Tylko co?