Tę modlitwę przypomniał sobie Aaron, kiedy jadł kromkę chleba w piwnicy, w której ukrywał się przed Niemcami. Widział przez swoje małe okienko nie tylko Joasię karmiącą kury i Piotra codziennie wychodzącego do pracy, ale i piekarnię pana Wojnowskiego. I kiedy jadł chleb, który upiekł Wojnowski, przypomniał sobie Aaron, że przed wojną jego ojciec odmawiał tę modlitwę przed posiłkiem:

Baruch atah Adonaj, elohenu melech haolam hamocija lehem min haarec¹

Wyprowadzasz chleb z ziemi.

*

Dostojewski to geniusz. Pisze tak sugestywnie, że nie można potem długo wyzwolić się od jego wizji. Do tego stopnia, że kiedy spojrzysz z wieży zamku będzińskiego przez lunetę w stronę Syberki, to co widzisz? Widzisz kopuły cerkwi. Czas musi minąć jakiś, by otrząsnąć się z tego widoku. Ale oto przychodzi inny widok. Golgota Wschodu. Co to znaczy? Dostojewski pisząc „Biesy” w Dreźnie, mieście sztuki, mieście pięknych pałaców i obrazów, dawał obraz piekła. Ale to piekło było w ludziach i ci ludzie, ci młodzi rewolucjoniści marzący o powszechnej wolności, stworzyli monstrualne zło. Pisał Dostojewski, że zaczęli od powszechnej wolności, a skończyli na powszechnym zniewoleniu. Tak widział XX wiek, kilkadziesiąt lat przed jego nastaniem. Bo te łagry, obozy i zbrodnie były już w głowach młodych rewolucjonistów w połowie XIX wieku. I takie refleksje nachodzą, kiedy z zamku będzińskiego patrzymy na Golgotę Wschodu na Syberce.

*

Borys Sawinkow, o którym pisaliśmy wcześniej, tak pisze:

Z lutego 1905 Kalajew zrezygnował z zamachu na wielkiego księcia Sergiusza, gdyż jechała z nim żona i dwójka dzieci.

I Sawinkow go poparł: „Słusznie, dzieci zabijać nie wolno.”

A Albert Camus w dramacie „Sprawiedliwi” tak pisze:

Stiepan: Dopiero w dniu, w którym postanowimy zapomnieć o dzieciach. Staniemy się panami świata i rewolucja zwycięży.

Pisze Kohelet:

Jest czas rodzenia i czas umierania czas zabijania i czas leczenia czas płaczu i czas śmiechu czas rozdzierania i czas zszywania czas miłowania i czas nienawiści czas wojny i czas pokoju

A zło jest w głowach, w sercach. Najpierw jako mała iskra, a potem rozprzestrzenia się i za późno już. Już złu służy książka zła i zły obraz. A zło ma dar przekonywania i sugestii i zaczyna się czas nienawiści.

*

„Czas okradnie człowieka ze wszystkiego.” A gdyby tkwił człowiek ciągle w tym samym, czym by był? Ale czym jest czas? Już św. Augustyn 1700 lat temu zastanawiał się nad istotą czasu: Czymże więc jest czas? Jeśli nikt mnie o to nie pyta, wiem. Jeśli pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem. Przeszłości już nie ma, a przyszłości jeszcze nie ma…

…Nie możemy więc właściwie mówić, że czas jest, jeśli nie dodajemy, iż zmierza on do tego, że go nie będzie.

*

A więc każda chwila ważna i sens posiadająca. Nawet ta, która przed chwilą umknęła. Przejechał tramwaj, samochód, radio coś tam mówiło. Zadzwonił telefon. Ktoś wszedł na górę, ktoś odszedł na zawsze.

*

Gdzieś zostawiliśmy Juliusza. A on w Szwajcarii. Tam w pensjonacie pani Pattey pisze swoje wizje. W Szwajcarii. Do tej Szwajcarii zaczną przyjeżdżać w połowie XIX wieku rosyjscy rewolucjoniści, i tam wśród bajecznych krajobrazów będą układać wizję stworzenia na ziemi raju. Pożar jest w głowach. A Juliusz też chce „zjadaczy chleba” przerobić w aniołów.

Teraz jedzie do Ziemi Świętej. I tam przeżyje wstrząs. Tam zrozumie wiele, a może wszystko. W Egipcie jest wielki grób faraona. I faraon jako mumia, jako trup czeka. A obok w Ziemi Świętej drugi grób. Grób Jezusa. Pusty grób. Dwa groby, dwie wizje życia. Która prawdziwa?

*

I do szklanej trumny położyli człowieka o mongolskich rysach, człowieka, który na lata całe zaszczepił zło i nienawiść. I kazali oddawać mu cześć boską. A człowiek ten też ze Szwajcarii przyjechał. Właściwie przywieźli go w zaplombowanym pociągu do miasta, które car Piotr na kościach niewolników zbudował. I człowiek ten zapoczątkował triumf zła na niepospolitą skalę. I to wszystko przewidział Fiodor Dostojewski, pisząc „Biesy”.

*

Szczęśliwy, który nie idzie za radą występnych… Ukarz ich… niech staną się ofiarą własnych knowań; wygnaj ich z powodu licznych ich zbrodni…

Te słowa Psalmów usłyszał Stefan, który w kościele obok zamku rozmyślał o słowach agitatorów.

…są oni jak plewa, którą wiatr rozmiata…

*

Oto postawiłem jako dar przed tobą drzwi otwarte, których nikt nie może zamknąć, bo ty chociaż masz moc znikomą, zachowałeś moje słowo i nie zaparłeś się mego imienia. Oto sprawię, iż przyjdą i padną na twarz przed twymi stopami, a poznają, że ciebie Ja umiłowałem. Tyś bowiem zachował nakaz mojej wytrwałości i Ja cię zachowam od godziny próby, która ma przyjść na cały obszar zamieszkany, by wypróbować tych, co mieszkają na ziemi. Przyjdę niebawem: Trzymaj, co masz, by nikt twego wieńca nie zabrał! Zwycięzcę uczynię filarem w świątyni…Ap 3, 8, 9–12

Była godzina dziesiąta. Jak zwykle wyszedł przed „dom”. W dole leniwie toczyła swe wody rzeka, dalej miasto ruin. Wszędzie ruiny. Wyglądało to nawet malowniczo, gdyż ruiny tonęły w zieleni. Dzisiaj miał przyjść on. Już dwadzieścia lat nie widział człowieka. Dwadzieścia lat nie rozmawiał z nikim. Tylko z sobą.

Tak, z sobą mówił dużo. Musiał mówić, by nie zapomnieć. Wiedział, że pamięć jest najważniejsza. I dzisiaj powie mu wszystko. I będzie spokojny, że on zaniesie tę pamięć do tamtych.

Te ruiny wokół to miasto, które otrzymało numer 3185, a ten, który patrzy na rzekę i ruiny to Piotr. Piotr urodził się w roku Pańskim 2089, a w dniu, w którym ujrzeliśmy go, przypadały jego 39 urodziny. A więc mamy 2128 rok, jesteśmy w przyszłości, a przyszłość tutaj przedstawiona będzie bardzo prawdopodobna, gdyż stanowić będzie konsekwencję wydarzeń sprzed 100 i więcej lat.

*

Każdy krajobraz jest wypełniony tajemniczymi znakami. To mowa Boga, to mowa człowieka, to mowa historii. I kiedy Piotr patrzał na ruiny miasta wokół siebie, to co mógł odczytać. Ruiny. Co one mogą powiedzieć? Trzeba szukać śladów. Piotr przez lata całe szukał i odtwarzał to, co się wydarzyło w mieście 3185 i w innych miastach, które już nazw nie miały, tylko numery. I Piotr postanowił przywrócić dawną nazwę. Gość, który wchodzić będzie do miasta, odczyta jego nazwę, którą Piotr napisał na tablicy i ustawił niedaleko domu.

*

Dzisiaj opowie Piotr wszystko. Opowie, jak przybył tutaj 20 lat temu, jak szukał miejsca na dom swój i znalazł to miejsce. Jak odnalazł stare książki, zdjęcia, mapy, a zwłaszcza mapę tego miejsca zwanego 3185.

A na jednym zdjęciu była budowla, którą w dawnych wiekach zwano zamkami. A ten zamek był inny, taki mały raczej, ale miał dziwny urok. I szukał Piotr miejsca, gdzie mógłby ten zamek być. I znalazł to miejsce. To wzgórze było najbardziej odpowiednie. I kamienie, jakie pozostały, były inne od pozostałych ruin. Tak, tutaj był zamek.

I wtedy zaczął budować tu swój dom. Ja będę tutaj – powiedział.

Będę.

*

Dwudziesty drugi wiek, a tutaj zaczynać trzeba wszystko od początku. A przecież nie było wojny w dwudziestym pierwszym wieku. Cios i upadek przyszedł z innego kierunku. Zaczęło się niewinnie. Zaczęto lansować model życia w permanentnym sukcesie. Rozpoczął się morderczy wyścig po laury. Ci, którzy nie mogli się wykazać byli eliminowani.

Nie. Nie fizycznie. Oni sami rozumieli, że są zbędni, że nie przystają do tych norm, gdyż nie wykazali się osiągnięciami, przekroczyli barierę wieku i nigdy nie byli na topie. Oni nie potrafili walczyć, nie umieli się wyróżnić, a wokół huczało o ludziach sukcesu.

O wynalazcach, którzy swoimi wynalazkami przysparzali chwałę miastu i światu. Konstruowali coraz doskonalsze maszyny, które potrafiły wszystko. Człowiek stawał się zbędny.

O genialnych kompozytorach, poliglotach (15 języków to norma), i sportowcach – cyborgach.

Powstawały miasta idealne i tylko w nocy chyłkiem opuszczali je ludzie zbędni. Ludzie przeciętni. Ludzie niepotrzebni.

Niepotrzebni mogą odejść. Zbędni na aut.

*

Gdyby w 1903 roku ktoś zechciał napisać książkę o roku 2003 i o całym stuleciu, to co by pisał?

Spróbowałby sobie wyobrazić, jak będzie. Rozejrzałby się wokół i co by zobaczył? To zależy oczywiście od tego, z którego miejsca by patrzył. Ale mniej więcej uważałby, że wszystko idzie w dobrym kierunku. XX wiek będzie wiekiem pokoju i dobrobytu. Nie byłby w stanie w żaden sposób wyobrazić sobie, jak będzie naprawdę.

A przecież wszystko to, co miało się zdarzyć, już istniało i szykowało się, by odegrać swoją rolę. Wszystko. Dlatego to, co ma się zdarzyć między 2003 rokiem, a 2128 już jest. Już żyje gdzieś w zalążkach. Już urodził się, może teraz, gdy to czytasz, człowiek, który zmieni oblicze wieku. I tylko pytanie – czy będzie dobry? Ten człowiek oczywiście.

*

Andrzej już z daleka ujrzał sztandar. Szedł od zachodu. Zbliżając się do miasta, do którego zmierzał, ujrzał tablicę z napisem. To Piotr przywrócił dawną nazwę. Dano miastu numer, w którym przypadkowo zaszyfrowana była data powstania tego miasta. Andrzej nigdzie nie dostrzegł tablicy z numerem. Mijał, idąc tutaj miasta z numerami, a to miało nazwę. I ten sztandar, na nim też wypisana nazwa. Jest rok 2128. Andrzej i Piotr witają się.

– Witam cię w moim mieście. Witaj w Będzinie.

*

Zostawmy ich. Za chwilę Piotr rozpocznie swoją historię. Teraz zjedzą rybę, bo w Przemszy tak jak w 1358 roku tak i w 2128 ryb dostatek. Niech przełamią się chlebem, który upiekł Piotr, niech wypiją herbatę z malin. Bo głód i pragnienie są zawsze takie same, niezależna od czasu i miejsca.

*

Niech oni sobie rozmawiają. Niech odkrywają miasto sprzed stu lat. Tu kiedyś było osiedle zwane Syberka, tu patrz, kawałek żelaznej szyny, tramwaj jeździł, a dalej znalazłem ułamane skrzydło, chyba to orła. Musiał być na jakimś pomniku.

A ci ludzie z przełomu XX i XXI wieku – co się z nimi stało? Nie zostawili żadnych śladów. Tylko wraki pojazdów i góry śmieci. A my wracamy do naszego miasta – do teraźniejszości.

*

Jędza chwyciła za ramię Jasia, wepchnęła go do ciemnej komórki i zaryglowała za nim drzwi. – Siedź cicho złodzieju! – wrzasnęła wiedźma – Zjadłeś mój dom, teraz ja zjem ciebie!

A właśnie, gdzie jest Jasiek? W pierwszym, drugim, trzecim i czwartym tomie tej książki był wysyłany przez autora, gdzie tylko autor sobie wymarzył. Przeważnie podpatrywał Jasiek Juliusza Słowackiego albo siedział w dworku w Radziwiliszkach i słuchał mądrych ludzi. I o Jaśka upomniano się. I Jasiek wraca. A był w mieście Będzinie w 2128 roku. On mógł. On mógł być w Radziwiliszkach w roku 1808, a potem przenieść się 320 lat później. Pospacerował Jasiek po ruinach miasta, po zardzewiałych szynach, po ulicach zarośniętych pokrzywą. Tu kiedyś kwitło życie, lecz oni wybrali złą drogę. Ale w końcu nic się nie stało. To nie pierwsze i nie ostatnie miasto ruin. I chodzi Jasiek po mieście ruin i wspomina:

– O, tutaj był pałac. Zostały tylko dwie kolumienki i szkło potłuczone. A tam był kościół, zostały fragmenty organów. Kiedy zagrały ostatni raz?

Jasiek się nie da. Nie zje go wiedźma, czyli zło. On wygra. Bo jest czystą myślą, jest ideą dobra.

*

Na chwilę tu jestem i tylko na chwilę Co dalsze przeoczę, a resztę pomylę.

Różnie ta chwila trwa. No i zadanie trzeba wykonać. A jak zadanie będzie wykonane, to skończy się chwila tutaj. I potem uświadomi sobie każdy, że żył dla jednej chwili. Wszystko ważne było, lecz zadanie do wykonania było jedno. Skomponować „Pasje”. Namalować fresk. Oślepnąć, a potem przejrzeć i mówić Prawdę. Wystąpić z szeregu i oddać życie za kogoś. Za kogoś tam.

*

…ale tak namalowani, że przestaje się myśleć o własnym przetrwaniu, byleby mieć pewność, że ten obraz przetrwa na wieki.

To napisał Goethe w październiku 1786 roku, podziwiając obraz Rafaela. Czy coś jest warte przetrwania? Jeżeli tak pisze Goethe, to pewnie jest.

*

W poprzednich rozdziałach tej książki byliśmy często na przyjęciu w dworku w Radziwiliszkach. Radziwiliszki istnieją. Spójrz na mapę Litwy. Na granicy Litwy i Łotwy, niedaleko miasta Birże leżą Radziwiliszki.

A w Będzinie jest ulica Sierakowskiego. Co ma wspólnego Sierakowski z Będzinem? Nie wiem. Ale ma związek z naszą opowieścią. Sierakowski był dowódcą Powstania Styczniowego na Litwie i złapany przez oddział rosyjski, jedną noc spędził w dworku Marcina. Był ranny. Tam rozmawiał z Marcinem całą noc i podyktował mu testament oraz listy do rodziny. Ja, autor tej książki mieszkałem na ulicy Brzozowickiej, i prostopadła do niej biegnie ulica Sierakowskiego. Nie podejrzewałem, że kiedyś wejdzie on na karty tej książki.

Na razie jest noc. Rok 1864, dogorywa Powstanie na Litwie. W Będzinie już Moskale uciszyli młodych powstańców z zamku, zabrali im kije wystrugane i wrzucili je do Przemszy. Jeszcze Brzozowica niezamieszkała, tylko brzozy rosną. A tam Zygmunt Sierakowski dyktuje testament. Za 140 lat odtworzymy te chwile i pospacerujemy ulicą Sierakowskiego w mieście, o którego istnieniu ani Marcin Cumft, ani Zygmunt Sierakowski pewnie nie wiedzieli.

*

Narzekasz na piekło na ziemi? Idź w góry. Tam na szczytach będziesz bliżej nieba, znajdziesz Tego, którego szukasz i będziesz z Nim rozmawiać jak Mojżesz z Jahwe. Idź więc w góry.H. Monedo

I jak oni wrócili z tych gór, z Alp, to inni chcieli tej mistyki trochę od nich przejąć, tego spokoju, tej ciszy. Spojrzeć poprzez nich na ten skamieniały świat, który żyje życiem tajemniczym. Prawdziwym.

*

Istotą świecy nie jest stearyna, wosk, ale płomień. Spala się świeca, przestaje istnieć, ale w tym czasie dała światło i wokół tego światła zgromadzeni ludzie czytali książkę, a książka ta przeniosła ich w inny świat. I wzięli wspomnienie tego wieczoru, tej nocy ze sobą. A świecy nie ma, zapomniana już. I tak istotą miasta, bo wracamy do naszego miasta, nie jest budowla taka czy inna, ale wydarzenia, emocje z nią związane.

*

Nie gromadźcie sobie skarbów na ziemi, gdzie mól i rdza niszczą i gdzie złodzieje włamują się i kradną.Mat 6, 19

Niezniszczalna jest myśl. Krąży ona gdzieś i trwa. Wszystko się rozsypuje, przemija i tak mało zostaje. Wspomnienie. No i dobro zostaje. W poprzednim tomie tej książki napisane było o Aaronie, który siedział w piwnicy w domu na ulicy Brzozowickiej i czekał na dzień wolności. On doświadczył zła i dobra. Zło rozsypało się, a dobro zostało. 60 lat minęło i pamięć trwa.

*

Wokół wrzask i zgiełk. Bilbordy, setki kanałów telewizyjnych i radiowych, kolorowe gazety. Wszyscy coś mówią. I teraz jak wyłowić prawdę z tego zgiełku? Co jest ważne? Właściwie każdy to wie, ale zagłusza to w sobie. Prawda jest niemodna, bo cicha i cierpliwa. Ale ten zgiełk porani wielu i stworzy ludzi bez właściwości. Bez korzeni, bez tradycji, bez wiary, bez oparcia, będą faszerować się narkotykami, alkoholem, mocnymi wrażeniami. A po nich świat popiołów powstanie. I nawet okruchu diamentu nie znajdzie nikt. Nawet okruchu.

*