*

Juliusz Słowacki zapalił cygaro, chociaż nie powinien palić, gdyż chory jest (był) na gruźlicę. A przecież choremu na gruźlicę palenie nie może sprawiać przyjemności.

A Juliusz pali. Niech już pali. Zresztą wyszedł na zewnątrz, przed dworek nasz w Radziwiliszkach i spaceruje samotny i zamyślony. Bo Julek lubił samotność. Był z natury samotnikiem. Wielkie dzieła powstają w ciszy i samotności.

Jaki był Juliusz?

On teraz idzie sobie wolno pali cygaro i myśli o czymś, to my wykorzystamy tę chwilę i posłuchamy, co mówi o nim pewien badacz:

Słowacki był naturą bardziej harmonijnie zbudowaną niż Mickiewicz. Naturą na wskroś poetycką. Słowacki silniej reagował na przeszłość niż na teraźniejszość...

Na razie tyle, bo Juliusz wraca ze spaceru do dworku, po pióro zaraz sięgnie. Co powstanie? On tam na tym spacerze drzew dotykał.

*

Pisaliśmy, że książka ta zakreśla koło. Bo tytuł tej książki to „Imię moje jak dźwięk pusty” i wszystkie rozważania, wszystkie rozdziały, mimo iż różne tytuły i koncepcje się tutaj mieszają, krążą wokół jednego. Dla innych nasze imię to pusty dźwięk. A jeżeli nie teraz, to w przyszłości tak będzie. Ale przecież to nie powód do smutku czy rozpaczy. Bóg zapisał nasze imię na zawsze i dla Niego nie jest ono pustym dźwiękiem. A celem tej książki jest również sakralizacja życia. Z każdej chwili należy uczynić sacrum. Z każdej.

*

Człowiek jest trzciną, najsłabszą w przyrodzie. Żeby go zniszczyć, nie musi zbroić się wszechświat, kropla wody wystarczy, by go uśmiercić.

Wartość każdej chwili. A rzeczywistość jest taka: z jednej strony zniszczenie i unicestwienie, z drugiej obietnica tego, co nowe.

*

Juliusz wrócił ze spaceru z nowymi pomysłami. Zaraz je zapisał:

Aniołowie słońcami zamek oświecili. Ja pomnę, że jako słońce, co nad borem wschodzi I oczom nagle światło patrzącym odbierze Ujrzałem gmach z płomieni i z płomieni wieże.

Papież – Polak, aparat fotograficzny, przyrząd do odczytywania przeszłości, a teraz ujrzał Juliusz wieże płonące, które my tak dobrze znamy z tysiącznych przekazów w telewizji.

Twój czar nade mną trwa. – to też słowa Juliusza.

Patrzcie! powracam bez serca i sławy, Jak obłąkany ptak…

*

Mógłby ich zawołać i podpłynęli by do brzegu, a On by wsiadł. Lecz stało się inaczej. A to, co się stało opisał Marek tak:

Widząc, jak się trudzili przy wiosłowaniu, bo wiatr był im przeciwny, około czwartej straży nocnej przyszedł do nich, krocząc po jeziorze…

To on przychodzi do nich, do nas. Wie, że wieje wiatr przeciwny. Wie, że zmęczeni, że przecież leniwi. A przecież niczym Władca mógłby czekać na brzegu, aż podpłynie łódź i wsiąść w majestacie Władcy, ale On tak nie zrobił. On i d z i e p o w o d z i e. A może to jest prawdziwy Władca. Bo ten, który by czekał na brzegu, byłby śmieszny, gdyż nawet po wodzie chodzić nie potrafi. Co to za W ł a d c a?

*

Nadaliśmy hejnał z wieży Mariackiej w Krakowie, mówi rozgłośnia polska Radia Wolna Europa. Stefan przyciszył radioodbiornik, gdyż wiedział, że sąsiad z mieszkania obok słucha, przyciskając szklankę do ściany. A potem pisze. Anonim.

Ja, jako praworządny obywatel donoszę towarzysze, że Stefan P. słucha zakazanej rozgłośni i tym samym godzi w nasze sojusze.

Stefan przeczytał ten anonim 1989 roku, kiedy czyszczono archiwum Komitetu Partii w Będzinie. Kazano spalić wszystkie dokumenty, wśród nich anonimy od praworządnych obywateli, lecz parę ocalało.

Po tym hejnale był dziennik i spiker powiedział, że stanęła stocznia. Był 14 sierpnia 1980 roku. To właśnie wtedy o 6 rano uderzono po raz pierwszy w berliński mur. A potem zamarły w morzu statki.

*

Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią.Łk 23, 34

Dobrze wiedzieli, co czynią. A ci, co przyglądali się, nie zaprotestowali, a byli przecież wśród nich ludzie zdrowi, widzący i o czystej, bez trądu – skórze. Zdrowi teraz, a wcześniej? Wcześniej byli chorzy i On ich wyleczył. Od razu. Nie leżeli latami w szpitalu, nie brali leków, nie przewożono ich helikopterami do klinik wyposażonych w maszyny mogące dokonać cudów. Tego cudu dokonał On. A potem co? Zabili Go. Pierwsi głosowali, by go zabić, a ocalić zabójcę.

Ich już nie ma. Śladu po nich nie ma. Nawet kości się już rozsypywały w proch i pył. A mieli nadzieję żyć wiecznie. No i nie mylili się.

*

Jakoś nie możemy wrócić do Będzina. Krążymy po Skandynawii, Petersburgu, Monachium(Monachium to Wolna Europa, oczywiście R.W.E.), Idealnym Mieście, a nasze miasto zostawiliśmy. Wracamy.

Na spacer idziemy do parku przy ulicy Brzozowickiej. Ten park posadziły dzieci na początku lat 50. XX wieku. Właśnie wtedy zaczynała nadawać rozgłośnia polska Radia Wolna Europa. Postawiła sobie za cel, by te dzieci nie dały się zrusyfikować, aby kiedyś powiedziały „nie”. Aby zburzyły mur. Lecz dokonały tego dopiero ich dzieci. Tamto pokolenie ukąsił Stalin i trochę tego jadu zostało im.

Ale dla ich dzieci wzorem stał się świat Zachodu, radio Luksemburg, Deep Purple, Pink Floyd i dżinsy. A potem kiedy wymyślono video, xero to niemożliwością było utrzymywać ten świat fikcji i kłamstwa. Ale to już, jak mawiał Kipling „zupełnie inna historia”.

*

Im doskonalszą cywilizację tworzy człowiek, tym bardziej staje się zabiegany, nerwowy, wewnętrznie rozbity, nienasycony. Życie więc w idealnym mieście byłoby nie do zniesienia. Ale dlaczego tak się dzieje? Przecież dążenie do doskonałości nie jest niczym złym.

I jeszcze jedno. W idealnym mieście nie było strychów, gdzie znajdowały się tajemnicze kufry, a w kufrach listy pradziadka, stare mapy, medale, stare pieniądze i tysiące innych skarbów. W i d e a l n y m mieście nie było nic tajemniczego.

*

Chodź, pokaże ci strych. To jest stary strych, bo dom jest stary. Kufer oczywiście jest, a obok kufra skrzynka. To był kiedyś telewizor Neptun.

W tym telewizorze oglądałem pogrzeb prezydenta Kennedy’ ego, Kabaret Starszych Panów, czterech pancernych i psa, (Szarika zresztą) i lądowanie Amerykanów na Księżycu, ale wszędzie pisali, że to pierwszy człowiek na Księżycu, dlatego niech będzie oglądałem lądowanie pierwszych ludzi na Księżycu. Psuł się ciągle ten telewizor, więc ciągle przyjeżdżał ktoś do naprawy. Nie ktoś tylko Duda, bo on był najlepszy. A teraz została tylko skrzynka drewniana na strychu, w domu, na ulicy Brzozowickiej. Wszystko, co zostało z Neptuna.

Ale Neptun miał duszę, a Sony? Sony ma wszystko, ale nie ma duszy.

*

Bezludne biblioteki świata. Nie starczy czasu, nie starczy życia, by przeczytać wszystkie książki. By porozmawiać z autorem, mimo iż autora nie ma od stu, dwustu czy tysiąca lat. A czytanie książki to rozmowa z autorem, to kosztowanie jego życia, smakowanie jego czasu. A teraz biblioteki bezludne. Czekają, aby ktoś wyszedł ze swojego czasu i wstąpił w ich czas. My wstąpimy.

Idziemy do miasteczka Brunona Schulza do Drohobycza. Tutaj czas stanął w miejscu. Nic się nie dzieje, a Bruno Schulz pisze opowiadani, którym nada tytuł „Sklepy cynamonowe” i „Sanatorium pod klepsydrą”. Opowiadania pełne magii jakie tylko wspomnienia z dzieciństwa są w stanie wydobyć. Mickiewicz inaczej widział kraj lat dziecinnych, Schulz inaczej i inaczej widzisz go ty. Tak, ty.

*

Niech będą jak plewy na wietrze

Decyzja zapadła w nocy. Decyzja ostateczna, nieodwołalna. Poprzedziły ją całe lata przygotowań. Lata rozmyślań, analiz i dogłębnych studiów, ale i tak wiedział, że decyzję poweźmie, kiedy otrzyma znak. Znak jak rozkaz, od którego nie ma odwrotu. Otworzył Księgę i jeszcze odmówił swoją modlitwę: Powierzam Panie Tobie całego siebie, wszystko co mam i czym jestem, prowadź mnie. I wzrok jego padł na te słowa Księgi:

Niech będą jak plewy na wietrze, gdy będzie ich gnał anioł Pański.

Jeszcze raz rzucił okiem na swój pokój. Obraz Chełmońskiego, wiszący zegar i okno. Za oknem kasztan, a dalej pola i las, puszcza właściwie. Prawie taka sama jak u Mickiewicza. Sprawdził to kiedyś dokładnie. Wszystko się zgadzało. Tylko legowiska niedźwiedzia nie mógł znaleźć. Ale na kości natknął się nie raz. Kości zwierząt.

*

Te przygotowania do dalekiej podróży czynił Andrzej . Uwierzył, że słowo ma moc sprawczą. Przecież Juliusz wierzył, że jego słowo przerobi „zjadaczy chleba w aniołów”. Przecież Adam wierzył, że słowem będzie przewracać i stawiać trony.

I Andrzej wierzył w to, idąc dobrowolnie na Syberię, to miejsce, które jest drugą ojczyzną Polaków, że po drodze będzie przewracał słowem pomniki ludzi, w których wcieliło się Zło.

Nie będziemy mu przeszkadzać, niech idzie. Niech sieje słowo. Plon wzejdzie kiedyś. Kiedy? Za 50 za 100 lat. Ale wzejdzie. Na pewno wzejdzie.

*

„Są pokolenia, i miasta i ludy, Smętne i stare – Które podały nam nie żadne cudy, Lecz – garnków parę!

I z tych garnków my odtwarzamy ich przeszłość i odczytujemy ich życie. Przeminęły. Myślały, że wieczne będą, a tutaj zostały skorupy, które archeolodzy pieczołowicie zabezpieczają i latami odtwarzają dawne dzieje.

Ten wiersz o garnkach napisał Norwid, i ten wiersz zmusił nas do powrotu do Będzina.

Pamiętasz Czytelniku o Żydzie Aaronie, siedzącym w piwnicy na ulicy Brzozowickiej w czasie wojny? Poszedłem raz kolejny do tego domu. Została jedna ściana. Dom się rozsypał. Nawet ta ściana niewidoczna, gdyż przyroda atakuje. Zaciera ślady. I wierzyć się nie chce, że to tutaj rozgrywał się dramat. Ulica Brzozowicka już inna. Inni ludzie. Zostawmy więc chociaż mały ślad. W 2103 roku ktoś przeczyta tę książkę i niech wie, że byliśmy tutaj. Pozdrawiam Ciebie nieznany czytelniku z nieznanego nam miasta Będzina.

*

Kiedyś na baszcie będzińskiego zamku stał rycerz. Wypatrywał Tatarów, Szwedów albo Czechów. Teraz ustawiona tam jest luneta. Gdyby nawała szła jakaś, to zobaczymy ją już z daleka, a na razie patrzymy na kominy elektrowni w Łagiszy, kościół na Dorotce i ogromne bloki mieszkalne na Syberce. W jednym z bloków mieszka Darek. Poznaliśmy go już.

Co on teraz robi?

Chyba czyta książkę, słucha książki z kasety, gdyż Darek nie widzi. Włożył do magnetofonu nową kasetę i …

– Widzę – krzyknął młodzieniec. Zerwał się z ziemi i na dowód, że widzi, począł biegać po izbie i pokazując palcem dzbany, kubki, miski, maty, piec, chrust, lampkę oliwną, wszystkie te przedmioty nazywał według ich nazw, a potem ustawił dzbany w dwa szeregi i przeszedł między nimi, ani jednego nie potrąciwszy nogami. Rodzice osłupieli. – Kto ci to uczynił? – wycedził ojciec przez zaciśnięte gardło. – Prorok… – Jaki prorok? – Zowią Go Rabbim Jeszuą ben Josef. – Kto to jest? – Nie wiem.

*

Nigdzie w Polsce chyba nie ma Syberii, tylko w Będzinie. Patrzymy przez lunetę, co zobaczymy? Bezkresne lasy i pustka? Nie ma ludzi? Są. Wszyscy przywiezieni tutaj z obcych stron.

Pisał kiedyś Adam Ważyk:

Ze wsi z miasteczek wagonami jadą, zbudować hutę wyczarować miasto…

Wszyscy obcy. A miasto, nie oni wyczarowali.

Miasto już było od setek lat.

I patrzą na miasto z góry, ze swoich wieżowców.

A korzenie ich nie stąd.

*

Od Czeladzi jedzie samochód. Skierujmy lunetę zamkowa na niego. Rejestracja krakowska.

W środku dwie osoby. Ojciec i syn. Co też tam mówią teraz?

– Patrz tato, jaki piękny widok. Na jednym ze wzgórz zamek.

– Zatrzymajmy się, zrobię zdjęcie.

A przecież ilustrator „Pana Tadeusza” Andriolli też mówił to samo, pamiętacie?

Wjeżdżamy do Będzina, stój. Co to za uroczysty widok? Szereg wzgórz, a na jednym rozsiadło się zamczysko. Nie zwlekać, a rysować.

Nie zwlekaj, fotografuj.

Rok 1885 i rok 2012

*

Oni pojechali i zabrali ze sobą zamek na kliszy, a może na dyskietce. A my zostajemy w mieście. Niedaleko zamku (z wieży widać – to dobrze) archeolodzy szukają śladów sprzed setek lat. Znaleźli ślady średniowiecznej chaty. Chata była zbudowana z drewna i kryta strzechą. Ale nas interesuje, kto w niej mieszkał. Wychodził z chaty i patrzył przed siebie? Co widział? Czy pomyślał o tym, że przeszło tysiąc lat później jego chata będzie opisywana, i ktoś będzie próbował odtworzyć jego życie, jakże inne od naszego?

Jakże inne.

*

Wychodził z chaty i co widział z zamkowego wzgórza, które wtedy nie nazywało się tak, bo w ogóle się nie nazywało. A więc on wychodził i widział na dole szeroko rozlaną rzekę i lasy. Widział wokół wzgórza, które ci, co zamieszkują na tym terenie, potem nazwą Syberka, Dorotka. A on patrzy i myśli. Myśli o polowaniu i czy obcy nie zaatakuje. Życie jego jest jednostajne. Mało bodźców i wszystko bardziej proste. Nie wyobraża sobie przyszłości, nie analizuje przeszłości.

Po prostu żyje.

*

Z oddali, z góry widać lepiej. Widać panoramicznie. Przeskakujemy wtedy z jednej akcji na drugą. Skupić się nie można na jednym, bo żal drugiego, że umknie i nigdy go nie zobaczysz, nie uchwycisz. Z wieży widać lepiej, ale zejdźmy już.