1. Madźu Dewal (Maju Deval Shiva), 2. Świątynia Kam Dev (Kam Dev Teple), 3. Świątynia Sziwy i Parwati (Shiva Parvati Temple), 4. Świątynia Narajany (Narayan Temple), 5. Świątynia Lakshmi i Narajany (Lakshmi Narayan Temple), 6. Aśoka Binajak (Ashok Binayak), 7. Świątynia Sziwy (Bisweshwar Mahadev), 8. Kasthamandap, 9. Gaa Kuti Mahadev, 10. Świątynia Bhajrawy (Bhairava Temple), 11. Kabindrapur (Kabindrapur Temple), 12. Bimaleshwor Temple, 13. Trailokya Mohan, 14. Posąg Garudy (Garuda Statue), 15. Pałac żywej bogini Kumari (Kumari Bahal), 16. Wielki Dzwon (Tago Gän), 17. Świątynia Wisznu (Vishnu Teple), 18. Świątynia Saraswati (Saraswati Mandir), 19. Mandir Kriszny (Krishna Mandir), 20. Wielkie Bębny (Great Drums), 21. Kotilingeshwar Mahadev, 22. Nil Barahi Temple, 23. Świątynia Wielkiego Wisznu (Maha Vishnu Mandir), 24. Shiva Temple, 25. Mandir Mahendreshwar, 26. Tarana Devi Mandir, 27. Królewska Świątynia Bogini Taledźu Bhawani (Taleju Temple), 28. Świątynia Kakeshwar Mahadev (Kakeshwar Temple), 29. Inskrypcja w kamieniu króla Pratapa Malli (Stone inscription), 30. Mandir Gopinathy (Gopinath Mandir), 31. Świątynia Indrapur (Indrapur Temple), 32. Czarny Bhajrawa (Kala Bhairav), 33. Kolumna króla Pratapa Malli (King Pratap Malla's column), 34. Maska Bhajrawy Białego (Seto Bhairav), 35. Mandir Dźagannathy (Jagannath Mandir), 36. Posąg Hanumana (Hanuman Statue), 37. Dziedziniec koronacyjny – Nasal Ćauk (Nasal Chowk), 38. Muzeum (Tribhuvan Museum), 39. Wieża Basantapur (Basantapur Durbar), 40. Świątynia Panchimukhi Hanuman (Pancha Mukhi Hanuman Temple), 41. Świątynia Degu Taleju (Degutalle Temple), 42. Bhagwati Mandir, 43. Gaddi Baithak Durbar[

Przed głównymi schodami do Madźu Dewal, po lewej stronie, stoi mała śikhara (sikhara) – wieża w kształcie iglicy symbolizująca szczyt góry. Nie wiemy wiele o tej świątyni, nie mamy nawet pewności co do poprawności jej nazwy, bo źródła są niepewne. Może jest ona poświęcona Kamadewie – bóstwu miłości i pożądania. Kamadewa, podobnie jak nasz Amor, uzbrojony jest w łuk, ale jego łuk zrobiony jest z trzciny cukrowej, cięciwa z pszczół, a strzały ozdobione są kwiatami. Jedna z historii mówi, że pewnego razu, kiedy Sziwa pogrążony był w medytacji, Kamadewa wystrzelił w niego swoją strzałę, aby nakłonić go, by spłodził dziecko z Parwati. Wtedy Sziwa otworzył swoje trzecie oko i spalił Kamadewę. Świat jednak nie mógł istnieć bez miłości i pożądania, dlatego Wielki Bóg przywrócił Kamadewę do życia.

Świątynia Sziwy i Parwati (Shiva Parvati Temple) została zbudowana w 1790 roku, kiedy na tronie w Katmandu zasiadał król Rana Bahadur Shah. Wznosi się na ceglanym, trzystopniowym podwyższeniu. Wejścia do niej strzegą dwa manasy – charakterystyczne dla Nepalu lwo-smoki, a z ulokowanego na górnym balkonie centralnego, bogato zdobionego okna, życiu na Durbar Square przyglądają się dwie drewniane postacie przedstawiające potężnego Sziwę i jego dobroczynną małżonkę Parwati. Boska para jak zwykle ukazana jest w namiętnym, wzajemnym uścisku, co uwydatniać ma niezwykłą zmysłowość i cielesność ich świętego związku.

Świątynia Narajany (Narayan Temple) to poświęcona Narajanie klasyczna nepalska, trzystopniowa pagoda ulokowana w bezpośrednim sąsiedztwie Świątyni Sziwy i Parwati. Narajana to jeden z hinduskich bogów. W dawnych opowieściach opisywany był jako bóstwo wody, Mąż (Purusza) – uosobienie wszechświata, czasem utożsamiano go z Brahmą. Wraz z rozwojem i kształtowaniem się kolejnych nurtów hinduizmu postać Narajany stopniowo zbliżała się do Wisznu, by w końcu niemal całkowicie zlać się z owym „opiekunem świata”, zwłaszcza zaś z jego ósmym awatarem (wcieleniem) – Kryszną.

Lakshmi, ku czci której wzniesiono niegdyś Lakshmi Narayan Temple, to postać w świecie azjatyckich religii bardzo ważna i popularna. Bogini obfitości i pomyślności, dobra i płodna matka, wierna małżonka Wisznu. Mimo że w Nepalu cześć oddają jej niemal wszyscy, niezależnie od pozycji społecznej i wyznania – hinduiści, buddyści, dżiniści – poświęcone jej świątynie są raczej rzadkością. Nepalczycy najbardziej sławią jej imię podczas październikowego święta zwanego Tihar.

Usytuowana w południowej części Durbaru niepozorna Aśoka Binajak (Ashok Binayak) jest jedną z czterech najważniejszych świątyń poświęconych Ganeśi w dolinie Katmandu. To bardzo popularne miejsce jest tłumnie odwiedzane zarówno przez hinduistów, jak i przez buddystów. Ponoć pielgrzymi bardzo często najpierw przychodzą pomodlić się właśnie do Ganeśi, a dopiero później odwiedzają inne święte miejsca Placu Królewskiego. Nie wiadomo kiedy świątynia została wybudowana, ale pozłacany dach został dodany w XIX wieku. Charakterystyczną cechą tej świątyni jest to, iż nie posiada zwieńczenia. Nazwa – Aśoka Binajak – pochodzi od drzewa Aśoki, które podobno kiedyś osłaniało świątynię. Jego złota replika – hinduski symbol miłości – znajduje się nad wizerunkiem Ganeśi. Niestety, gdy odwiedzaliśmy Katmandu, trwał akurat remont, w związku z tym na zdjęciu widać głównie blachę falistą i kwiaty.

Świątynia Bhajrawy (Bhairava Temple) to duży dom położony na południe od Kasthamandap, który wedle legendy miał zostać zbudowany z drewna, które pozostało po wybudowaniu tego ostatniego. Trzykondygnacyjny budynek mieści małą świątynię Kriszny, kiedyś podobno zbierano się w nim, by śpiewać pieśni religijne bhajan. Ostatnia renowacja budynku miała miejsce po trzęsieniu ziemi w 1934 roku.

Kabindrapur to świątynia zbudowana przez Pratapa Mallę w 1673 roku. Poświęcona jest Sziwie w jego najpopularniejszej formie – Nataradźi (Nataraja) – bogowi tańca. Ten wielokondygnacyjny budynek służy jako świątynia, ale również jako miejsce dla wielu XVII wiecznych hinduskich rzeźb. Podobnie jak poprzedni był odnawiany w 1934 roku.

Trailokya Mohan zbudowany został prawdopodobnie w roku 1690 (choć źródła podają również rok 1670 i 1680). Ta wysoka, stojąca na pięciopoziomowym cokole pagoda, jest obok Madźu Dewal ulubionym miejscem przesiadywania turystów, a na jej stopniach i w jej pobliżu kwitnie handel warzywami i owocami. Świątynia poświęcona jest Wisznu Narajanie, a przed wejściem od zachodniej strony na cokole klęczy jego wierzchowiec – boski ptak Garuda. Świątynia związana jest z wrześniowym festiwalem Indradźarta (Indra Jatra), podczas którego tłumy ludzi przychodzą tutaj zobaczyć taniec ukazujący dziesięć inkarnacji boga Wisznu (Dashavatara).

Kamienny posąg Garudy (Garuda Statue) stoi na cokole w pobliżu Trailokya Mohan, zwrócony frontem do jego zachodniego wejścia. Najprawdopodobniej, podobnie jak świątynia, powstał pod koniec siedemnastego wieku. Garuda to wywodzące się jeszcze z tradycji wed solarne bóstwo. Wedle dawnych indyjskich mitów syn patriarchy Kaśjapy i jego małżonki Winaty, potężny złotopióry ptak-słońce, legendarny rywal Indry, zaciekły wróg symbolizujących moce ciemności i ziemi węży. W hinduizmie ogłoszony wierzchowcem samego Wisznu. Przedstawiany najczęściej jako postać o ciele człowieka z opierzonymi skrzydłami, czasami z ptasią głową i zakrzywionym dziobem.

Wielki Dzwon (Tago Gän), jeden z trzech wielkich dzwonów w dolinie Katmandu, został ufundowany przez króla Ranę Bahadura Shaha i jego królową Raj Rajeswori w roku 1797. Dzwon opiera się na dwóch filarach i osłonięty jest taflowym dachem. Budzony jest tylko na cześć bogini Taledźu, a jego dźwięk odpędza złe duchy.

Kamienna świątynia Kotilingeshwar Mahadev powstała w XVI wieku za panowania króla Mahendry Malli. Została wybudowana w stylu gumbhaj, czyli na planie prostokąta i przykryta kopułą w kształcie dzwonu. Obok siedzi byk Nandin – wierzchowiec (wahana) boga Sziwy, skąd wiadomo, że świątynia poświęcona jest właśnie temu potężnemu „trójokiemu bogowi”.

Świątynia Wielkiego Wisznu (Maha Vishnu Mandir) stoi na czteropoziomowej podstawie i przykryta jest dwupoziomowym dachem. Podobno w czasie trzęsienia ziemi w 1934 roku została poważnie uszkodzona i do dzisiaj Nepalczycy nie zdołali jej do końca naprawić, chociaż z zewnątrz trudno doszukać się w niej wyraźniejszych usterek.

Poświęcony Sziwie Mandir Mahendreshwar jest jedną z najsławniejszych świątyń w dolinie. Położona na północnym krańcu Durbar Square powstała w roku 1561 lub 1562, za panowania króla Mahendry Malli. Wewnątrz znajduje się lingam – związany z Sziwą symbol najwyższej zasady. Jest tu również byk Nandin – wierzchowiec Sziwy. Brama przed świątynią musiała powstać niedawno, bo na zdjęciach pochodzących z 2007 roku jej nie widać.

Taledźu Bhawani, wcielenie bogini Durgi, została w XIV wieku uznana za bóstwo rodziny królewskiej. Podobno kiedyś w świątyni składano ofiary z ludzi, ale bogini nie była z tego zadowolona i zrezygnowano z tych praktyk, a od końca XVIII wieku składania ofiar z ludzi zabrania nawet prawo!

Świątynia Kakeshwar Mahadev (Kakeshwar Temple) została zbudowana w 1681 roku, a następnie przebudowana po tym, jak poważnie ucierpiała podczas trzęsienia ziemi w 1934 roku. Co ciekawe baza świątyni ma charakter typowo nepalski, natomiast zwieńczenie ma formę popularnej bardziej w Indiach śikhary.

Mandir Gopinathy (Gopinath Mandir) poświęcony jest Krysznie – Władcy Pasterek (Gopi – młoda pasterka krów bez reszty oddana Krysznie, potajemnie wymykająca się nocami, by tańczyć z Kryszną na brzegu Jamuny). Świątynia ma trzypoziomowy dach i stoi na trzystopniowym cokole.

Czarny Bhajrawa (Kala Bhairav) to jedno z bardziej przerażających wcieleń Sziwy. Ośmioręki bóg dzierży sześć mieczy, topór i tarczę, na szyi ma sznur ludzkich czaszek, a nogą przydeptuje martwe ciało demona. Podobno każdy, kto skłamie w jego obecności, natychmiast umrze, dlatego często Nepalczycy przyrzekają przed jego groźnym obliczem, że mówią prawdę. Płaskorzeźba ustawiona na Placu Królewskim ma co prawda tylko sześć rąk, ale i tak robi niezatarte wrażenie. Nie wiadomo kiedy dokładnie powstała, wiadomo, że na miejscu, w którym stoi obecnie, została ustawiona przez króla Pratapa Mallę po tym, jak odnaleziono ją na polach na północ od Katmandu.

Kolumna Pratapa Malli (King Pratap Malla's column) – króla żyjącego w latach 1624–1674, za którego panowania powstała większość budynków na Durbarze i którego okres rządów uważa się za ekonomiczny i kulturalny szczyt dynastii Mallów. Siedzący król otoczony jest przez swoje dwie żony i czterech synów. Zwrócony jest twarzą w kierunku okien prywatnej pałacowej świątyni Degu Taleju, w której modlił się za życia.

Maska Bhajrawy Białego (Seto Bhairav) – przerażającego wcielenia Sziwy – powstała w roku 1794 za panowania Rany Bahadura Shaha. Ma trzy metry wysokości i jest ukryta za ażurowymi, drewnianymi drzwiami. Można ją zobaczyć tylko przez kilka dni w roku, we wrześniu, podczas święta Indradźarta (Indra Jatra), kiedy jest ona odsłaniana i dekorowana kwiatami oraz ryżem, zaś z ust Bhajrawy płynie wtedy piwo.

Kompleks pałacowy Hanuman Dhoka Durbar powstał prawdopodobnie w czasach dynastii Liććhawich (Lichchhavi) lub wcześniej, ale dzisiejszy wygląd zawdzięcza przede wszystkim królowi Pratapowi Malli i jego dynastii. To podczas jej rządów wybudowano większą część pałacowej zabudowy.

Przed wejściem do Pałacu, na podwyższeniu, stoi posąg Hanumana (Hanuman Statue) – hinduskiego boga-małpy, który przedstawiany jest zawsze jako postać siedząca na wysokim, kamiennym piedestale. Posąg został konsekrowany przez Pratapa Mallę w 1672 roku. Na prawo znajduje się złota brama, główne wejście do Pałacu Królewskiego Hanumana (Hanuman Dhoka Durbar), strzeżone przez parę kamiennych lwów.

Przez złotą bramę wchodzimy na główny dziedziniec pałacu – Nasal Ćauk (Nasal Chowk) – na którym odbywały się ważne ceremonie, na przykład koronacje. Gdy zwiedzaliśmy pałac, zaraz po Tiharze, na środku dziedzińca były jeszcze ślady po niedawno usypanej dużej mandali. Na prawo znajduje się wejście do muzeum.

W muzeum można zobaczyć między innymi wypchanego i mocno zakurzonego kanarka króla oraz setki zdjęć i innych pamiątek po monarchii. Szczerze mówiąc ta ogromna i dość monotonna ekspozycja potrafi znudzić chyba nawet największych entuzjastów Nepalu. Ale ostatecznie nie trzeba zwiedzać jej całej.

Z dziedzińca lub przez muzeum możemy wejść na dziewięciopiętrową, wyraźnie wybijającą się z sylwetki pałacu wieżę Basantapur (Basantapur Durbar), z której roztacza się widok na Katmandu i pałacowe zabudowania. Król Prithwi Narajan Śah (Prithvi Narayan Shah) wybudował ją w roku 1770 po tym, jak podbił i zjednoczył pod swoim panowaniem dolinę Katmandu. Wieża Basantapur, zwana również Kathmandu Tower, jest jedną z czterech wież otaczających Lohan Ćauk (Lohan Chowk). Każda z wież reprezentuje jedno z głównych starożytnych miast doliny i po nim nosi nazwę: Wieża Katmandu, Wieża Laliptur (Patan), Wieża Bhaktapur i Wieża Kirtipur. Podobno budowa każdej z nich została sfinansowana przez mieszkańców miasta, którego nosi imię.

Niestety pałac nie jest w całości udostępniony zwiedzającym, więc niektóre jego części możemy podziwiać jedynie z zewnątrz. Po wyjściu zobaczymy ponownie kolumnę króla Pratapa Malli. Król spogląda na pałacową świątynię Degu Taleju (Degutalle Temple). Co ciekawe zaczyna się ona od drugiej kondygnacji (poniżej są sklepy), a wejście do niej jest możliwe tylko z pałacu.

Idąc z powrotem w kierunku Madźu Dewal, po lewej stronie zobaczymy Bhagwati Mandir – trzypoziomową świątynię zbudowaną przez Jagata Jayę Mallę. Pod nią, na parterze, znajduje się sklep z tankami. Początkowo mandir poświęcony był Narajanie, ale w 1766 ktoś go ze świątyni ukradł. Kiedy Prithwi Narajan Śah opanował całą dolinę, umieścił tu Boginię Bhagwati. Co roku w kwietniu bóstwo zabierane jest do wsi Nuwakot, około 65 kilometrów na północ od Katmandu, by po kilku dniach wrócić na swoje miejsce.

Wschodnia strona pałacu zamknięta jest wzorowanym architekturą europejską, uderzająco białym, neoklasycznym budynkiem zdającym się zupełnie nie pasować do reszty, w olbrzymiej mierze typowo newarskiej architektury Durbar Square. Zbudowany został za panowania Ranów w 1908 roku.

Nepal niejednokrotnie nawiedzany był przez większe lub mniejsze trzęsienia ziemi, choćby wspominany już kataklizm z 1934 roku, w wyniku którego znacznie ucierpiało wiele cennych zabytków. 25.04.2015 roku o godzinie 11:56 ziemia zatrzęsła się z siłą 7,8 stopnia w skali Richtera, potem nastąpiło 14 wstrząsów wtórnych, 8964 osób zginęło, ponad 23 tysiące osób zostało rannych, a niemal pół miliona ludzi straciło dach nad głową. Trzęsienie ziemi wywołało lawinę śnieżną na Mount Evereście, która zniszczyła jedną z baz i zabiła przebywających w niej himalaistów, a sam szczyt przemieścił się o trzy centymetry w kierunku południowo-zachodnim. Oczywiście ogromne zniszczenia dotknęły też stolicę, a wiele zabytków zostało praktycznie zrównanych z ziemią. Obok kilka zdjęć z Placu Królewskiego, zrobionych w kwietniu 2018 roku, czyli 3 lata po katastrofie.

Bardzo lubimy odwiedzać tak zwane biedne kraje. Biedne, bo ich mieszkańcy nie posiadają olbrzymich domów, nie zarabiają tysięcy dolarów miesięcznie, nie mają w szpitalach drogich maszyn, które robią ping i nie jeżdżą mercedesami. Owszem, brakuje im wielu zachodnich udogodnień, na przykład automatycznych pralek, a ich życie jest cięższe i w większym stopniu przepełnione pracą fizyczną, ale jednocześnie jest też prostsze, bardziej ludzkie niż mechaniczne, wypełnione kontaktami z ludźmi, a nie Facebookiem. To życie bardziej kolorowe, tańsze i, co za tym idzie, zdecydowanie wolniejsze niż nasze. Oczywiście czasem można zobaczyć na ulicy bardzo drogi samochód, a supermarkety sugerują, że zachodni konsumpcjonizm wdziera się również do tego do niedawna odizolowanego od świata królestwa, ale zaryzykuję twierdzenie, że życie w Nepalu nadal toczy się wolno i trudno dostrzec tu zabieganych tubylców.