Podróże małe i duże > Łódź

Cmentarz żydowski w Łodzi

Cmentarz żydowski w ŁodziPierwszy cmentarz żydowski powstał w Łodzi w 1811 r. przy późniejszej ul. Wesołej (ostateczna granica: ul. Aleksandrowska, dzisiejsza ul. Limanowskiego) i Bazarowej. Do 1892 r. pochowano tu kilka tysięcy Żydów (ok. 3871 nagrobków według monografii Filipa Friedmana). Były to groby pierwszych kupców łódzkich, którzy na początku XIX wieku trafili do miasta, m.in.: Kalmana Poznańskiego (ojca Izraela) i Jankiela Gutsztadta - założyciela pierwszej księgarni w Łodzi. W czasie II wojny światowej nekropolia została zniszczona. 26 czerwca 1942 r. administracja niemiecka usuwa groby, macewy służą do wybrukowania drogi, a w obrębie cmentarza stworzono skład drewna. Ostatecznie tereny pochówku Żydów zostaje całkowicie zniszczony i zlikwidowany w początkach lat `50. Dziś nie ma po nim śladu, a jedyną jego pozostałością jest brama cmentarna umieszczona w ogrodzeniu nowego cmentarza przy wyjeździe na ulicę Chryzantem.

Nowa nekropolia – przy ul. Brackiej - powstała pod koniec XIX w. gdy na starym cmentarzu zaczęto odczuwać niewielką jego przestrzeń i brak możliwości powiększenia go (sprzeciw mieszkańców mieszkających obok). Dużą rola odegrał Izrael Poznański, który przekazał dla cmentarza zakupione grunty. Epidemia cholery z 1892 r. zmusiła władze rosyjskie do zgody na budowę nowych miejsc grzebania. Pierwszymi mogiłami było ok. 700 grobów ofiar tej choroby. W 1893 r. ustalono obowiązujący cennik pochówków (5 rubli miejsce przy drodze, 1 rubel w głębi kwatery). W 1893 r. na nowym cmentarzu pochowano już 1189 osób, wtedy następują również prace porządkowe, opracowanie planu przestrzennego i budowa ogrodzenia. W 1900 r. została wydana zgoda na używanie gruntów zakupionych od Alberta Cukiera, a w 1913 r. dołączono do cmentarza kolejne działki (poszerzenie cmentarza od strony północnej, południowej i zachodniej). W tym czasie stoją tu już (w części gospodarczej): budynki mieszkalne dla służby cmentarnej i mała, drewniana synagoga. W czasie I wojny światowej nekropolia mocno ucierpiała, gdyż przez pewien czas była w strefie bezpośrednich działań wojennych, a prócz tego wystąpiły przypadki jej dewastacji. Dlatego Żydzi żądają od Komitetu Obywatelskiego w Łodzi, aby na cmentarzu powstał posterunek milicji. W końcu, z powodu ciągłych aktów wandalizmu, gmina zatrudnia własnych strażników. Początek lat `20 to renowacja terenu: odbudowa zniszczonych budynków, murowanego ogrodzenia z czerwonej cegły (które istnieje do dziś). W 1931 r. doprowadzono tu elektryczność. W międzywojniu pracowało tam 12-20 osób (nadzorcy, intendenci, strażnicy, ogrodnik). Najbardziej znanym grobem z okresu Łodzi przemysłowej jest mauzoleum Izraela Poznańskiego, które jest uważane za największy grobowiec żydowski na świecie. Ponoć jeden z łódzkich robotników gdy ujrzał budowlę stwierdził: „ten to pożyje”. Z innych znanych rodzin fabrykanckich należy wymienić groby: Barcińskich, Jarocińskich, Rosenblattów, Silbersteinów i Stillerów. Możemy znaleźć również pochówki dr Seweryna Sterlinga (założyciela i dyrektora łódzkiego pogotowia ratunkowego) oraz rodziców Juliana Tuwima i Artura Rubinsteina.

Bayrach Menachem - grobPole gettowe

W latach okupacji niemieckiej i prześladowania Żydów w getcie łódzkim panuje głód, choroby i w związku z tym występuje duża śmiertelność. Pochówki zapełniają znaczną część wolnego terenu cmentarza – tworząc tzw.: „pole gettowe”. Nekropolia znajdowała się na wschodnim skraju getta, które było zupełnie zamknięte. Do 1944r. złożono tu do grobów ok. 43 tys. osób, w tym wielu spośród przesiedlonych w 1941 r. do getta Żydów zachodnioeuropejskich, ale też Cyganów. Często wymierały całe rodziny i nikt nie mógł zająć się ich pochówkiem. Cmentarz był miejscem masowych egzekucji, nie tylko ludności żydowskiej, ale również i Polaków. Świadczą o tym liczne groby polskich harcerzy i żołnierzy Armii Krajowej. Większość Żydów z getta ginie jednak w komorach gazowych Chełmna nad Nerem i Oświęcimia.

Abraham Kamieniecki - macewaSewek Berman - macewaPoznański

Na łódzkim cmentarzu znaleźć można dużo grobów z lat powojennych, gdyż trafiało tu dużo Żydów z ówczesnych obozów koncentracyjnych i obszarów ZSRR. Omawiany teren grzebalny w latach powojennych wciąż był okradany i niszczony (giną nagrobki z granitu i marmuru, kamienne i metalowe ozdoby, a nawet napisy i litery). W 1956r. miasto poszerzało drogę i zmniejszyło teren od strony południowo-zachodniej. W 1973 r. zebrano część macew, a płyty nagrobne złożono w południowo-zachodniej części kirkutu. Mówiło się o kolejnych zmianach, a nawet o całkowitej likwidacji cmentarza i zamienieniu go w park. Pierwsze próby ochrony nekropolii to połowa lat `70. Duża w tym zasługa łódzkich konserwatorów zabytków, którzy gromadzili fotografie, archiwalia, wykonywali też prace porządkowe. Dużym sukcesem było uznanie cmentarza za obiekt zabytkowy w 1975 r. W 1980 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków przeznaczył pierwsze pieniądze na jego renowację. Pojawili się pierwsi sponsorzy: Fundacja Nissenbaumów, Józef Buchman z Frankfurtu n. Menem. 16 XI 1995 – władze miasta i Organization Farmer Rewidents of Lodz (Stowarzyszenie byłych mieszkańców Łodzi) – powołały Fundację „Monumentum Iudaicum Lodzenie”. We wrześniu 1996r. do Fundacji dołączyła się World Jewish Restitution Organization (Światowa Żydowska Organizacja ds. Restytucji Mienia).

Pole gettowe, kamień pamięci ofiar getta łódzkiegoDla tych, którzy zechcą wesprzeć działania Fundacji Monumentum Iudaicum Lodzense podajemy konto bankowe:

ING Bank Śląski o/Łódź

54 10501461 1000002280014412

Henryk Woch

Źródła:

  1. Joanna Podolska, Jacek Walicki, Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Łodzi, Łódź 1997.

  2. www.lodzjews.org

  3. www.jewishlodzcemetery.org

PodróżeKulturaMuzykaHistoriaFelietonyPaństwo, polityka, społeczeństwoPowieści i opowiadaniaKącik poezjiRecenzjeWielkie żarcieKomiks
PrzewodnikiAlbaniaNepalPolskaRumunia
Oceń zamieszczony obok artykuł.
Minister kazał, więc uprzejmie informujemy, że nasze strony wykorzystują pliki cookies (ciasteczka) i inne dziwne technologie m.in. w celach statystycznych. Jeśli Ci to przeszkadza, możesz je zablokować, zmieniając ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Pliki cookies (ciasteczka) i podobne technologie.