Hinduizm, jako jedna z najważniejszych religii w Indiach i Nepalu, zawiera w swoich wierzeniach (wiara w bóstwa: dewy – bóstwa męskie, dewi – bóstwa żeńskie, czy awatary) wiele ceremonii, rytuałów i świąt (m.in. diwali) obchodzonych przez jej wyznawców. Wśród nich hinduiści, zgodnie z wedyjską tradycją, praktykują jadźnię (składanie ofiar); uczestniczą w różnych formach medytacji; powtarzania mantr i imion Boga, wykorzystując dźapę; śpiewają pieśni religijne; pielgrzymują do świętych miejsc, a także kremują zmarłych z rozrzucaniem ich popiołu. Powszechną praktyką jest wrzucanie popiołu do świętej rzeki – Gangesu.

Centralne miejsce w ceremonii religijnej zajmuje „pudża” (uwielbienie), w której bóg, jako zaszczytny gość witany jest przez wiernych dymem kadzideł i kwiatami. Pudżę odprawia się z przy różnych okazjach, porach dnia i potrzebach określonego środowiska. Może być praktykowana w świętych dla Hindusów miejscach, hinduistycznych świątyniach (mandirach) albo w domach.

Ceremonia pudży

Ceremonie pudży miałem okazję zobaczyć na ghatach w Waranasi – z brzegu na Asi Ghat i na Dasaswamedh Ghat – z łodzi na Gangesie. Były magiczne. Uroczystości rozpoczynają się po zmierzchu i przyciągają tłumy wiernych i turystów.

Ceremonia na Asi Ghat jest skromna. W większości przybywają na nią miejscowi mieszkańcy okolicznych ghatów. Uroczystość prowadzi jeden Kapłan ubrany w jaskrawo-pomarańczowe szaty, stojąc na postumencie twarzą skierowaną do świętej rzeki Ganges. Ma kilku „pomocników”, z których jeden wspiera uroczystość, potrząsając dzwonkami na zbudowanym przez siebie instrumencie. Pozostali po zakończeniu uroczystości arati razem z Kapłanem wręczają wiernym pobłogosławione owoce, kwiaty, ryż i inne składane przed kapłanem ofiary.

Do nabrzeża Dasaswamedh Ghat podpływa się łódkami. Jest ich mnóstwo. Na brzegu i w łodziach barwny tłum wiernych ubrany w kolorowe stroje. Oczywiście nie brakuje dzieci i pięknych hindusek w kolorowych sari. Tłum w skupieniu oczekuje na rozpoczęcie ceremonii. Atmosferę tajemniczości temu miejscu nadają padające cienie ze skąpo oświetlonych zabudowań ghatów i płonące gdzieniegdzie ogniska.

Przy świetle ognisk i pochodni ceremonię pudży odprawiają „kapłani”, stojąc na postumentach twarzami skierowanymi do świętej rzeki Ganges. Symbolicznymi gestami (mudry), powtarzając monotonnym głosem mantry (dźapa), przywołują Gange, boginię uosabiającą rzekę Ganges, by przybyła, wysłuchała modlitw wielbicieli i obdarzyła zebranych miłością i łaskami. Ofiarowują jej ryż, płonącą kamforę, kadzidła, święty popiół, wodę, proszek kurkumy, kwiaty i pożywienie.

Przyglądam się w skupieniu niezrozumiałym dla mnie czynnościom. Wciąga. Rozpoczyna się najbardziej widowiskowa, a zarazem tajemnicza część ceremonii, obrzęd arati, wywodzący się z wedyjskiego rytuału ognia. Ceremonia polega na wykonywaniu okrężnych ruchów trzymanymi w rękach przez kapłanów zapalonymi lampami arati wokół wizerunku bogini Gangi. Lampy trzymają w prawej ręce i wykonują koliste ruchy zgodne z ruchem wskazówek zegara. Knoty lamp nasączone są ghi lub kamforą. Światło płomieni ofiarowują Gandze, która w zamian przekazuje do lamp jej dobroczynną moc. Następnie kapłani gestami skierowanymi ku uczestnikom ceremonii przelewają na nich boskie błogosławieństwo, skumulowane wcześniej w lampach. W czasie obrzędu na cześć Gangi rozbrzmiewa specjalna pieśni arati.

Wszystkie te czynności odbywały się w takt głośno rozbrzmiewającej muzyki, dzwonków – śankhy – instrumentu wykonanego z muszli mięczaka morskiego i damaru – obrzędowych bębenków w kształcie klepsydry i piszczałek.

Podczas trwania ceremonii wierni składają na postumentach kwiaty i owoce w tym orzechy kokosu, które reprezentują ludzkie serca – jego zewnętrzna skorupa jest twarda jak ego, podczas gdy wewnętrzna część orzecha kokosowego jest nieskażona i czysta tak samo jak wewnętrzna świątynia ludzkiego serca.

Kątem oka podpatruję zachowania wiernych. To obrzęd bardzo żywiołowy. Jego uczestnicy w rytm muzyki tańczą, śpiewają, klaszczą w dłonie, śmieją się, podrygują, potrząsają dzwonkami i świszczą w piszczałki. Gdzieniegdzie rozbrzmiewa bębenek damaru, za pomocą, którego Śiwa wybija rytm tańca, niszcząc i odtwarzając świat. Po zakończeniu ceremonii wierni ustawiają się w kolejce przed kapłanami, którzy wręczają im poświęcone owoce, błogosławią, nakładając na szyję wanamale – girlandy z kwiatów, a na czoło serdecznym palcem święty znak tilaka. Równocześnie na wodach świętego Gangesu pojawia się cała armada skleconych z liści łódeczek – lampionów. Ma się wrażenie, ze wszyscy aktywnie uczestniczą w tej uroczystości, są z nią związani emocjonalnie.

Jestem pod ogromnym wrażeniem tej uroczystości. Dla hindusów była to ceremonia religijna, dla mnie widowisko, ale tajemnicze gesty, dym kadzideł, głośna muzyka i entuzjazm zgromadzonego tłumu pozostawia wrażenie obcowania z prawdziwą kulturą indyjską. Dziwny jest świat wiary i jej tajemnic.

Pudża domowa

Pudźa domowa różni się od tej na ghatach i ma bardziej subtelny charakter. Odbywa się przy wykonanym przez mieszkańców ołtarzu domowym (kaplicy), na którym można m.in. znaleźć: isztadewatę, figurkę ulubionego bóstwa, z którym rodzina ma szczególny związek, zdjęcie guru lub stopy osoby świętej, znaki graficzne (zgłoskę OM, podstawę mantry lub swastykę), kwiat lotosu lub lingę Śiwy, męskiego organu płciowego, który stanowi symbol rozrodczej mocy natury. Ołtarz może być przyozdobiony wieloma innymi uświęconymi rzeczami, wszak układanie własnego ołtarza odpowiada nastrojowi chwili – potrzebie serca i ducha.

Kapłankami ołtarzy domowych są oczywiście kobiety, a w ceremonii uczestniczy tylko ten, kto chce – cała rodzina jedynie podczas ważnych uroczystości. Najczęściej prowadzi jeden z członków rodziny, rozpoczynając od zaproszenia bóstwa do uczestnictwa. Po symbolicznym powitaniu, wskazaniu miejsca, gdzie wyjątkowy gość może „usiąść”, przeprowadza się padja, obmywanie mu stóp, ofiarowuje madhuparki, wodę z miodem dla zaspokojenia pierwszego pragnienia, namaszcza jego wizerunek i ofiarowuje mu kwiaty, puszpa.

Teraz najważniejsza część uroczystości arati, rytuał, w którym światło lampy oliwnej z knotami moczonymi w ghi (rodzaj tłuszczu uważanego za szlachetny i poza kulinariami używany jest też do celów sakralnych) lub kamforze ofiarowuje się bóstwu. Równocześnie obdarowuje się je prasadą (oczywiście symbolicznie), jedzeniem – owocami, miodem, ryżem, słodyczami, mlekiem. Recytuje się mantry, a jego wizerunek okadza, przystraja kwiatami lub przyodziewa w specjalne ubrania.

Uroczystość kończy namaskara, oddanie bóstwu hołdu przez pokłon. Czynności tej towarzyszy andźali – gest półukłonu ze złożonymi rękoma na wysokości serca (uważanego w Indiach za siedzibę boskości w człowieku) i palcami wskazującymi do góry. Jest to sygnał dla kobiet, które nakładają na czołach domowników znak tilaka sporządzony z mieszanki cynobrowego proszku z popiołem lub sproszkowanym drzewem sandałowym.

Niewątpliwie dziwnym dla wyznawców naszej religii jest to, że coraz więcej hindusów buduje ołtarz we własnym sercu. W Indiach mówi się, że „kiedy młody człowiek chodzi regularnie do świątyni, to jest to dobry obyczaj, gdyż kształtuje dyscyplinę, lecz jeśli do świątyni chodzi stary człowiek, to znaczy, że przez całe życie nie zdołał wypracować własnej religii”. Szkoda, że tak mało przykładów z ich wiary przyjmujemy do siebie.